 |
| जंगलाची तोड झाल्याने तुकड्यांमध्ये विभागलेल्या जंगलामध्ये उष्णतेचा शिरकाव अधिक होत जाणार आहे. त्याचे परिणाम झाडांवर नक्कीच होणार आहेत. (स्रोत - मॅरियल्ले स्मिथ) |
वाढत्या उष्णतेचा फटका उंच झाडांना बसू शकतो...
मध्य अॅमेझोनियामधील अधिक उंच झाडांवर अत्युच्च तापमानाच्या कालखंडाचा फटका बसणार आहे. तुलनेने त्यांची खालील पाने, फांद्या याचा बचाव होऊ शकतो. मात्र वाढत्या जंगल तोडीमुळे ठराविक पट्ट्यांमध्ये, तुकड्यांमध्ये विभागली जात आहे. त्यामुळे अंतर्गत भागांपर्यंत अधिक तापमानाचे परिणाम शिरून त्याचा फटका वाढण्याची शक्यता हेलसिंकी विद्यापीठातील संशोधकांनी व्यक्त केली आहे. वातावरणातील बदलांमुळे जागतिक पातळीवरील उंच झाडे ही अधिक धोक्यात येत असल्याचे नवे पुरावे त्यांना भेटले आहेत. हे निष्कर्ष नेचर कम्युनिकेशन्स मध्ये प्रकाशित करण्यात आले आहेत.
जागतिक पातळीवर सर्वाधिक घनदाट जंगले अशी ओळख अशलेल्या अॅमेझॉनमध्ये ही जंगलतोड, वणवे यामुळे झाडांचे प्रमाण कमी होत आहे. त्यांचे वेगवेगळे भाग, तुकडे पडत आहेत. यांचे झाडांवर होणारे नेमके परिणाम जाणून घेण्यासाठी हेलसिंकी विद्यापीठातील संशोधकांनी अभ्यास केला.
कोणत्याही झाडाच्या किंवा वनस्पतीच्या आयुष्यकाळामध्ये प्रत्येक वर्षी डोळे फुटणे, त्यातून अंकूर बाहेर येणे, पाने तयार होऊन वाढणे आणि फांद्या फुटणे, तुटणे इ. घटकांचा समावेश असतो. जंगलातील मोठ्या क्षेत्रातीवर झाडांचे स्कॅनिंग लिडार तंत्रज्ञानाने करून प्रत्येक थरांची अत्यंत अचूक मोजमापे घेण्यात आली. त्यातून बदलत्या वातावरणामुळे जंगलावर होणारे परिणाम तपासण्यात आले.
 |
| लेसर स्कॅनर किंवा लिडार (LiDAR) यांच्या साह्याने मध्य अॅमेझॉनमधील जंगलांच्या सर्वेक्षण अभ्यास करण्यात आला. (स्रोत ः एडूर्डो मायेदा ) |
उष्णतेचे अॅमेझॉन जंगलावर परिणाम
१) जर २०५० या सालापर्यंत हरितगृह वायू आणि कार्बन डाय ऑक्साईड उत्सर्जन दुप्पट झाले तर वर्षातील किमान १५० दिवस अॅमेझॉनमधील तापमान हे ३५ अंश सेल्सिअसपेक्षा अधिक राहण्याची शक्यता आयपीसीसी च्या सहाव्या अहवालामध्ये व्यक्त करण्यात आली आहे. त्याचा आधार घेऊन ३५ अंशापेक्षा अधिक तापमान दीर्घकाळ राहिल्यास त्याचे होणारे परिणाम शास्त्रज्ञाने मांडले आहेत.
२) अॅमेझॉनच्या विविध प्रदेशामध्ये ऑगस्ट आणि सप्टेंबर महिन्यामध्ये सामान्यतः ३५ अंशापेक्षा अधिक तापमान नोंदवले जाते. जुन्या झाडांचा वाढलेला पर्णसंभार त्यांच्या खालील फांद्याचे, झाडांचे काही प्रमाणात तरी संरक्षण करत असतो. मात्र तापमान दीर्घकाळ जास्त राहिले तरी उंच झाडांची वरील पानेही ती सहन करू शकणार नाहीत. ती गळून पडली तर खालील पाने सरळ सूर्यप्रकाशात येतील. तीही गळून पडतील. अशा प्रकारे झाडांची, पर्यायाने एकूणच जंगलाची हानी होण्याची शक्यता आहे.
पृथ्वीचा श्वास कोंडतोय...
 |
| न्युन्स आणि अन्य सहकाऱ्यांनी केलेल्या अभ्यासातील तापमानाच्या प्रतिमा नोंदी. |
उष्णकटिबंधीय जंगलांमध्ये अनेकवेळा पाने गळून जाणे, फुट फुटणे याबाबत अनिश्चिततेचे वातावरण असते, मात्र ते सामान्यतः काही काळापुरते किंवा हंगामापुरते असते. त्याचे काही पॅटर्न ठरलेले असतात. ते समजून घेतले की ही जंगले प्रकारे कार्यरत राहतात. याचा अंदाज कोणालाही येऊ शकतो. मात्र बदलत्या वातावरणामध्ये त्या वेगाने बदल होत असून, ते समजून घेणे गरजेचे राहणार आहे. त्याविषयी फिनलॅंड यांच्या आर्थिक साह्याने एक प्रकल्प सुरू आहे. या प्रकल्पाचे समन्वयक एडूर्डो मायेदा यांनी सांगितले, की आम्ही आधुनिक लेसर स्कॅनरच्या साह्याने जंगलाची नियमित अंतराने सर्वेक्षणे सुरू केली. त्यातून जाणवणारे बदल टिपण्यास प्रारंभ केला.
गेल्या काही दशकांमध्ये अॅमेझॉनमधील झाडांची वाढीवर प्रकाश किंवा पाणी या दोन अत्यावश्यक बाबींच्या कमतरतेमुळे येणाऱ्या मर्यादांवर वादविवाद सुरू होते. मात्र या प्रयोगातून ही समस्या किती गुंतागुंतीची आहे, याचा अंदाज येत आहे. मोठ्या झाडांना अधिक सूर्यप्रकाश आणि उष्णतेचा फटका बसणार आहे. त्याचे परिणाम खालील पर्णसंभारावरही नक्कीच होणार आहेत.
जंगलाचे तुकडे होणे
प्रादेशिक जंगलतोडीचे एकूण पर्यावरणावरील परिणामांविषयी बोलले जाते. मात्र जंगलाची सलगता तोडली जाणे, त्यांचे तुकडे होणे याच्या विपरीत परिणामाविषयी फारसे बोलले जात नाही. लहान, तुकड्या तुकड्यातील जंगलांना अधिक उष्णतेला सामोरे जावे लागेल. जंगलाच्या तळापर्यंत सूर्यप्रकाश पोचल्यामुळे आजवर शांत, शीतल असलेल्या भागामध्येही उष्णता पोचणार असल्याचे जोसे ल्युईस कॅमार्गो यांनी सांगितले.
उंच झाडांवरील उष्णतेचा, सूर्यप्रकाशाचा ताण वर्षातील दीर्घकाळ असणार आहे. त्यातून पाने, फांद्या यावरील ताण खालील भागांमध्ये पोचेल. अॅमेझॉनच्या 176,555 वर्ग कि.मी. क्षेत्रावर काठावरील उष्णतेचा सामना करावा लागेल. जंगलतोड होऊन जंगलातील पर्यावरण व्यवस्थेवरील ताण वाढत जाणार आहे.
जर्नल संदर्भ -
Matheus Henrique Nunes, José Luís Campana Camargo, Grégoire Vincent, Kim Calders, Rafael S. Oliveira, Alfredo Huete, Yhasmin Mendes de Moura, Bruce Nelson, Marielle N. Smith, Scott C. Stark, Eduardo Eiji Maeda. Forest fragmentation impacts the seasonality of Amazonian evergreen canopies. Nature Communications, 2022; 13 (1) DOI: 10.1038/s41467-022-28490-7
