कोंबड्यांच्या आफ्रिकेपर्यंतच्या प्रवासाचा घेतला वेध

कोंबड्यांच्या आफ्रिकेपर्यंतच्या प्रवासाचा घेतला वेध

इथोपियातील उत्खननामध्ये आढळलेल्या ३० कोंबड्यांच्या हाडांवरून आफ्रिकेसाऱख्या ठिकाणी कोंबड्यांचे स्थानिकीकरण कसे झाले, याचा वेध घेण्याचा प्रयत्न संशोधन वॉशिग्टंन विद्यापीठातील पुरातत्त्व शास्त्रज्ञ करीत आहेत. त्यांनी काढलेले निष्कर्ष इंटरनॅशनल जर्नल ऑफ ओस्टेओआक्रिलॉजी मध्ये प्रकाशित करण्यात आले आहेत.

         आफ्रिकी खंडामध्ये सध्या इथोपियात होत असलेल्या एका प्राचीन खेड्यातील उत्खननामध्ये कोंबडीच्या स्थानिकीकरणांचे पुरावे मिळाले आहेत. तिथे हजारो वर्षापूर्वीच्या एका प्राचीन खेड्यात खाऊन टाकून देण्यात आलेल्या कोंबड्यांच्या पायांची ३० हाडे मिळाली आहेत. त्यावर वॉशिंग्टन विद्यापीठातील संशोधकांनी अभ्यास करत आहेत. याविषयी माहिती देताना वॉशिंग्टन विद्यापीठातील पुरातत्त्व संशोधक हेलिना वोल्डेकिरोज यांनी सांगितले, की हजारो वर्षापूर्वी आफ्रिकेत कोंबड्यांचा खाद्यात होत असलेल्या वापरातून त्या काळातील लाल समुद्राच्या माध्यमातून होत असलेल्या पूर्व आफ्रिकी व्यापाराचाही वेध घेता येतो.

- आजच्या कोंबडीचा पूर्वज म्हणून ज्ञात असलेली रेड जंगलफॉल गॅलस गॅलस ही प्रजात हिमालयीन भूभाग उत्तर भारत, दक्षिण चीन आणि आग्नेय आशिया येथील मानली जाते. या ठिकाणी ६००० ते ८००० वर्षापू्री त्यांचे प्रथम स्थानिकीकरण झाले. या पहिल्या स्थानिकीकरण झालेल्या कोंबडीच्या सर्वदूर प्रसारातून प्राचीन कृषी आणि व्यापारी संबंधाचेही विश्लेषण करता येऊ शकेल.

- आफ्रिकेमध्ये कोंबडीच्या आगमनाच्या नेमक्या मार्गाचा अद्याप अंदाज येत नसला तरी प्राचीन भांडी व अन्य चित्रातील कोंबड्यांच्या अस्तित्त्वावर या आधी संशोधन झाले आहे. त्यात आता या कोंबड्यांच्या हाडांची भर पडणार आहे. त्यातून साधारणपणे उत्तर आफ्रिका, इजिप्त आणि नाईल खोद्याच्या माध्यमातून सुमारे २५०० वर्षापूर्वी आफ्रिकेत कोंबडीचे आगमन झाले असावे, असा अंदाज आहे.

- या आधी ब्युटो (इजिप्त) येथील उत्खननामध्ये ख्रिस्तपूर्व ६८५- ५२५ काळातील कोंबडीची हाडे मिळाली होती. मात्र, या नुकत्याच झालेल्या संशोधनामुळे हा कालखंड सुमारे तीन शतके मागे गेला आहे.  यातील काही हाडे ही रेडियोकार्बेन तारखेनुसार ख्रिस्तपूर्व ८१९ ते ७५५, तर चारकोल तारखेनुसार ख्रिस्तपूर्व ९१९ ते ८०१ वर्षे इतकी जुनी असावीत.
-----------

भाषेंतील शब्दांआधारे मार्गाचा शोध ः

भाषांच्या अभ्यासातून कोंबडीच्या प्राचीन प्रवास मार्गांचा शोध घेण्याचाही प्रयत्न झाला. त्यातआफ्रिकेमध्ये कोंबडी ही खालील वेगवेगळ्या मार्गातून आल्याचे सुचवले जाते.
१. उत्तर आफ्रिकेतून सहारामार्गे पश्चिम आफ्रिका
२. पूर्व आफ्रिकी किनाऱ्यावरून मध्य आफ्रिकेत
-----------

आमच्या अभ्यासातूनही आफ्रिकन लाल समु्दाच्या किनारपट्टीवर आफ्रिकेत कोंबडीचा शिरकाव होण्याचा एक मार्ग असल्याचे स्पष्ट होते. त्याकाळातील कृषी माल व अन्य घटकांच्या व्यापारांचा मार्ग लक्षात घेता ही शक्यता अधिक वाटते. 
- हेलिना वोल्डेकिरोज

उत्तर इथोपियातील मेझबेर येथील उत्खनन क्षेत्र ( स्रोत ः इंटरनॅशनल जर्नल ऑफ ओस्टेओआक्रिलॉजी)

----------------------
संदर्भ ः
    H. S. Woldekiros, A. C. D'Andrea. Early Evidence for Domestic Chickens (Gallus gallus domesticus) in the Horn of Africa. International Journal of Osteoarchaeology, 2016; DOI: 10.1002/oa.2540
0000000000000000000000

न उघडताही वाचता येईल पुस्तक!

न उघडताही वाचता येईल पुस्तक!

आता पुस्तक वाचण्यासाठी ते उघडण्याचीही आवश्यकता राहणार नाही, असे तंत्रज्ञान अमेरिकेतील मॅसेच्युसेटस इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी येथील संशोधकांनी विकसित केले आहे. हे संशोधन जर्नल नेचर कम्युनिकेशन्स मध्ये प्रकाशित करण्यात आले आहे.

   प्राचीन पुस्तके किंवा भुजपत्रांचे संवर्धन ही सर्व संग्रहालयाच्या दृष्टीने अत्यंत महत्त्वाची बाब असते. तसेच ते योग्य त्या अभ्यासकांना संदर्भासाठी किंवा  अर्थ लावण्यासाठी उपलब्ध करावे लागते. वास्तविक या दोन्ही बाबी एकमेंकाना छेद देणाऱ्या ठरू शकतात. कारण अत्यंत जुने, जीर्ण झालेले पुस्तक हाताळताना त्याचे तुकडे पडू शकतात. मॅसेच्युसेटस इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी येथील संशोधकांनी या अडचणीवर मार्ग काढला आहे. या संशोधक गटामध्ये भारतीय वंशाचे रमेश रासकर यांचाही समावेश आहे. त्यांनी पुस्तक न उघडताही त्यातील मजकूर मिळवणारे तंत्रज्ञान विकसित केले आहे.  
न्युयॉर्क येथील मेट्रोपोलिटन संग्रहालयाने या संशोधनामध्ये उत्साह दाखवला आहे. उत्खनन तज्ज्ञांना सापडणाऱ्या प्राचीन ग्रंथाच्या विश्लेषणासाठी त्याचा उपयोग होऊ शकतो. हे तंत्रज्ञान यंत्रे किंवा औषधांवरील वेगवेगळे थरांचे विश्लेषण करण्यासाठीही उपयुक्त आहे.

काय आहे तंत्रज्ञान
या तंत्रज्ञानामध्ये `टेराहर्टझ रॅडीएशन ` (मायक्रोवेव्ह आणि अवरक्त किरणांच्या दरम्यानचा विद्यूत चुंबकीय किरणांचा एक प्रकार) वापरलेला आहे. ही लहर एक्स रे किंवा आवाजाच्या लहरीप्रमाणे कोणत्याही पृष्ठभागातून पलिकडे जाऊ शकते.
- या लहरी शाई आणि कोरा कागद यांतील फरक वेगळा दाखवू शकतात.
- बंद पुस्तकाच्या दोन पानामधील हवेचे कणही (२० मायक्रोमीटर) त्यातून दिसून येतात.
- हवेतील बदलामुळे येणारी परावर्तित प्रकाशातील वक्रता (रिफ्रॅक्टीव्ह इंडेक्स) मोजून, त्याचे विश्लेषण केले जाते. 
- सध्या पहिल्या वीस पानांपर्यंतची माहिती मिळवणे शक्य असले तरी नऊ पानांनंतर येणारे सिग्नल हे कमी होतात. त्यामुळे अक्षरे ओळखण्यामध्ये अडचणी येतात. टेराहर्टझ इमेजिंग हे तंत्र नवीन असून, अधिक अभ्यासातून या अडचणीवर मात करण्याकरीता प्रयत्न सुरू असल्याचे संशोधकांनी सांगितले.

खाऱ्या पाण्यावर घेणार वेली टोमॅटोचे उत्पादन

खाऱ्या पाण्यावर घेणार वेली टोमॅटोचे उत्पादन

पाणी शुद्धीकरणासाठी घेतली जातेय सौर ऊर्जेची मदत

दक्षिण ऑस्ट्रेलियातील २० हेक्टर हरितगृहातील टोमॅटो लागवड ही समुद्राच्या क्षारयुक्त पाण्यापासून मिळवलेल्या चांगल्या पाण्यावर पिकविण्याचा निर्णय सनड्रॉप फार्म या कंपनीने घेतला आहे. सौरऊर्जेच्या साह्याने पाणी उकळून त्यापासून मिळालेल्या वाफेवर विद्यूत ऊर्जाही तयार करण्यात येणार आहे. त्याच प्रमाणे ही वाफ थंड केल्यानंतर त्यापासून उपलब्ध होणारे शुद्ध पाणी हे टोमॅटो वाढीसाठी वापरले जाणार आहे. हा फार्म २०१६ या वर्षाच्या अखेरपर्यंत पूर्ण क्षमतेने सुरू होण्याची शक्यता आहे. 

समुद्राच्या खाऱ्या पाण्यापासून शुद्ध पाणी मिळविण्यासाठी मोठ्या प्रमाणात ऊर्जा आवश्यक असते. ही ऊर्जा शाश्वतरीतीने मिळविण्याचा प्रयत्न दक्षिण ऑस्ट्रेलियाची राजधानी ऍडलेडपासून ३०० किमी उत्तरेकडे असलेल्या पोर्ट ऑगस्टा येथील सनड्रॉप फार्म ही कंपनी करणार आहे. २० हेक्टर क्षेत्रावर हरितगृह उभारणी करून त्यात टोमॅटो लागवड केली जाणार आहे.

असा असेल हा प्रकल्प
- संगणकाच्या साह्याने नियंत्रित करून आरश्यांचा प्रकाश व उष्णता एका उंच टॉवरवर केंद्रीत केली जाईल. त्या उष्णतेच्या साह्याने सागरी पाण्याचे रुपांतर वाफेत करून, त्यावर टर्बाईन फिरवले जाईल. त्यातून विद्यूत ऊर्जा उपलब्ध होईल. हीच वाफ पुढे अमोनिया शीतकरण प्रक्रियेद्वारे थंड केली जाईल.
- या शीतकरण प्रक्रियेची यंत्रणा कोल्ड लॉजिक या कंपनीकडून उभारून घेतली आहे. ३५ अंश सेल्सिअस तापमानाचे पाणी १८ अंश सेल्सिअसपर्यंत थंड केले जाईल. प्रति दिन २.८ दशलक्ष लिटर पाणी त्यातून उपलब्ध होईल. त्याचा वापर पिकांच्या वाढीसाठी केला जाणार आहे.
- अमोनिया शीतकरण प्रक्रिया विस्त्ृत पातळीवर राबविल्यास अधिक पर्यावरण पुरक असल्याचे कोल्ड लॉजिक कंपनीचे प्रवक्ते इडी लेन यांनी सांगितले.

उत्पादनाआधीच तयार आहे विक्रीचे नियोजन
- प्रति वर्ष १५ हजार टन वेली टोमॅटो उत्पादन या प्रकल्पातून उपलब्ध होईल. त्याच्या विक्रीसाठी पुढील दहा वर्षासाठी ७५० कोल्स सुपर मार्केट यांच्या आऊटलेटद्वारे कऱण्याचा करार करण्यात आला आहे.

---
छायाचित्र ः
- सनड्रॉप फार्म्स च्या चाचणी प्रक्षेत्रावर वेली टोमॅटोची लागवड केली असून, त्यामध्ये उभे मुख्य उत्पादन अॅण्ड्रीयन सिमकिन्स ( स्रोत ः डिन मार्टिन)
- असा आहे हा प्रकल्प.
------------------
संपर्क ः
Eddie Lane, 61 8 8240 3333
(solutions@coldlogic.com.au)

उत्पादकता वाढीसाठी प्रकाश संश्लेषण कार्यक्षमता वाढविण्यावर भर

उत्पादकता वाढीसाठी प्रकाश संश्लेषण कार्यक्षमता वाढविण्यावर भर

इल्लिनॉईज विद्यापीठातील संशोधकांनी वाढते तापमान आणि कार्बन डायऑक्साईड पातळीमध्ये उत्पादनामध्ये वाढ करण्यासाठी खाद्य पिकांची प्रकाश संश्लेषणाची कार्यक्षमता वाढविण्यावर भर दिला आहे. यासाठी त्यांनी जनुकीय तंत्रज्ञानाची मदत घेतली असून, कमी कालावधीमध्ये तीव्र स्थितीतही अधिक उत्पादन देणाऱ्या जातींचे विकसन शक्य होणार आहे. हे संशोधन प्रोसिडिंग्स ऑफ दी रॉयल सोसायटी बी. बायोलॉजीकल सायन्सेस मध्ये प्रकाशित करण्यात आले आहे.
जागतिक लोकसंख्या वाढ, शहरीकरण आणि बदलत्या तापमानामुळे येत्या भविष्यामध्ये लोकांसाठी खाद्य पिकांचे नियोजन करताना उत्पादकतेचा विचार महत्त्वाचा ठरणार आहे. साधारणतः २०५० पर्यंत जागतिक लोकसंख्येला पुरेल एवढे खाद्य तयार कऱण्यासाठी भात, गहू, सोयाबीन आणि मका या चार प्रमुख पिकांच्या उत्पादनामध्ये ८७ टक्केपेक्षा अधिक वाढ करण्याची आवश्यकता आहे. त्याच वेळी पुढील ३० वर्षामध्ये तापमानामध्ये व कार्बन डायऑक्साईडच्या प्रमाणामध्ये वाढ होणार आहे. या पर्यावरणातील बदलाला पिके आपल्यातील नैसर्गिक बदलाद्वारे (उत्त्कांती) तग धरण्याचा प्रयत्न करतील. मात्र, हा वेग लोकसंख्येच्या वेगाशी मेळ खाऊ शकणार नाही. पारंपरिक पद्धतीने या गुणधर्माच्या जाती विकसित करण्यासाठी सुमारे २० ते ३० वर्षाचा कालावधी लागू शकतो. आपल्या संशोधनाविषयी माहिती देताना इल्लिनॉईज विद्यापीठातील पीक शास्त्रज्ञ स्टिफन लॉंग यांनी सांगितले, की शेतकऱ्यांच्या शेतामध्ये पुढील वीस वर्षासाठी योग्य ठरेल असे तंत्रज्ञान विकसित करण्यासाठी आपल्याला प्रयत्न करावे लागतील. भात आणि सोयाबीन या पिकातील प्रकाश संश्लेषणाचा दर हा दोन घटकांद्वारे ठरवला जातो.
१. कार्बन डायऑक्साईड पकडणाऱ्या विकराला रुबिस्को म्हणतात. वातावरणातील कार्बनडायऑक्साईडचे प्रमाण कमी आणि तापमान अधिक असताना रुबिस्को गफलत करतो. तो कार्बनडायऑक्साईडऐवजी ऑक्सिजनचा वापर करतो. या प्रक्रियेतून वातावऱणामध्ये कार्बन डायऑक्साईड सोडला जातो. कार्बनडायऑक्साईडचे प्रमाण अधिक असताना प्रकाश संश्लेषणाचा वेग वाढत असला तरी रुबिस्कोकडून कार्बनडायऑक्साईडचे रुपांतर कर्बोदकांमध्ये केले जाते. यांचा वापर धान्य, फळे आणि शाकीय वाढीसाठी ऊर्जा म्हणून होतो. वाढत्या तापमानामध्ये रुबिस्कोच्या कार्यात अडथळा येतो. भविष्यातील वाढते तापमान आणि कार्बनडायऑक्साईडची पातळी या दोन्ही मुद्द्यासाठी कारणीभूत रुबिस्कोवर सध्या संशोधन करण्यात येत आहे. अशा वातावरणामध्ये कार्य करू शकणाऱ्या विविध सजीवातील रुबिस्को मिळवून त्यांचे प्रयोग करण्यात येत आहेत.
२. प्रकाश संश्लेषणाच्या दरावर परीणाम करणारा दुसरा एक घटक म्हणजे कार्बनडायऑक्साईडचे ग्रहण करणारे पानातील मुलद्रव्य (आरयूबीपी).वाढत्या कर्बवायूच्या प्रमाणामध्ये ग्रहणावर मर्यादा घालण्याचे काम त्यांच्या कडून होते.
----
संशोधनाने घेतलाय वेग
वरील दोन्ही मर्यादावर मात करण्यासाठी संशोधकांनी गणितीय प्रारुप विकसित केले आहेत. त्या द्वारे प्रकाश संश्लेषण प्रक्रियेमध्ये नायट्रोजनच्या विभाजनामध्ये काही बदल केल्यास अधिक कर्बोदके उपलब्ध होऊ शकतील. हे अधिक तापमान आणि कार्बनडायऑक्साईडमध्ये शक्य असून, त्यासाठी अतिरीक्त नत्राद्वारे प्रकाश संश्लेषणाची आवश्यकता नाही.
- सध्या या प्रारुपाच्या प्रत्यक्ष शेतामध्ये चाचण्या घेण्यात येत आहेत. जनुकिय सुधारणांद्वारे तंबाखुतील आरयुबीपीच्या निर्मिती प्रक्रियेला वेग देण्यात आला. त्यामुळे प्रकाश संश्लेषण आणि उत्पादनामध्ये वाढ झाल्याचे दिसून आले.
- दुसऱ्या टप्प्यामध्ये पुरक खाद्य असलेल्या पिकांमध्ये नियंत्रित वातावऱणामध्ये चाचण्या करण्यात येणार आहेत. या नियंत्रित चाचण्यामध्ये संभाव्य वातावरण व दीर्घ ताण निर्माण करण्यात येत आहेत. व्यावसायिक पातळीवर हे संशोधन येण्यासाठी वेळ लागणार असला तरी भविष्यातील उत्पादन वाढीसाठी हे प्रयोग अत्यंत महत्त्वाचे ठरणार आहेत, याच शंका नाही.

 ------------------
छायाचित्र ः वाढत्या तापमान आणि कार्बन डायऑक्साईडच्या पातळीमध्ये प्रकाश संश्लेषणाचा कार्यक्षमता वाढवलेली जनुकिय सुधारीत तंबाखुची रोपे. (स्रोत ः स्टिफन लॉंग)
-----------------------------------------------------------

जर्नल संदर्भ ः
    Johannes Kromdijk, Stephen P. Long. One crop breeding cycle from starvation? How engineering crop photosynthesis for rising CO2and temperature could be one important route to alleviation. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 2016; 283 (1826): 20152578 DOI: 10.1098/rspb.2015.2578
000

वातावरणातील बदलाने बदलतोय द्राक्ष काढणीचा हंगाम

वातावरणातील बदलाने बदलतोय द्राक्ष काढणीचा हंगाम

शीत प्रदेशातील वाईन द्राक्षबागेवर होतोय परीणाम

वातावरणातील बदलामुळे फ्रान्स आणि स्वित्झर्लंड येथील द्राक्षाच्या काढणीचा हंगामामध्ये बदल होत असल्याचे अमेरिकी अवकाश संशोधन संस्था (नासा) आणि हार्वर्ड विद्यापीठातील संशोधकांनी केलेल्या संशोधनामध्ये दिसून आले आहे. हे संशोधन ‘जर्नल नेचर क्लायमेट चेंज’ मध्ये प्रकाशित झाले आहे.
   गेल्या काही दशकामध्ये द्राक्ष काढणीच्या हंगामामध्ये बदल झाले असून, त्यांचा संबंध नासा आणि हार्वर्ड विद्यापीठातील संशोधकांनी वातावरणातील घटकांशी लावला आहेत. त्यांनी १६०० ते २००७ या काळातील वाईनसाठीच्या द्राक्षांच्या काढणीच्या तारखांचे विश्लेषण केले असून, त्यातून विसाव्या शतकाच्या उत्तरार्धामध्ये काढणीचा हंगाम लक्षणीयरीत्या लवकर येत असल्याचे लक्षात आले.
- १६०० ते १९८० या काळातील वर्षे ही अधिक उष्ण असून वसंत आणि उन्हाळ्यामध्ये अधिक कोरडे होते. त्यानंतर १९८१ ते २००७ या काळामध्ये उष्णता वाढली असली तरी दुष्काळ नव्हता, त्याचाही परीणाम लवकर काढणीमध्ये झाला.
- फ्रान्स आणि स्वित्झर्लंड या सारख्या थंड प्रदेशातील द्राक्ष विभागामध्ये द्राक्षाची लवकर काढणी ही चांगल्या दर्जाशी जोडली गेलेली आहे. त्याविषयी माहिती देताना ‘नासा’ च्या ‘गोड्डार्ड इन्स्टिट्यूट फॉर स्पेस स्टडीज’ आणि कोलंबिया विद्यापीठातील ‘लॅमोंट डोहर्टी अर्थ ऑब्झर्वेटरी’ येथील पर्यावरण शास्त्रज्ञ बेन कुक यांनी सांगितले, की फळबागेमध्ये वाईनची द्राक्षे ही अत्यंत फायदेशीर पीक असून, गेल्या काही दशकामध्ये होत असलेल्या वातावरणातील बदलामुळे काढणीचा हंगाम अलिकडे आला आहे. हंगामाच्या चांगलेपण हे वाईनच्या निर्देशांकानुसार ठरविण्यात आले. त्यानुसार उष्ण उन्हाळे आणि सुरवातीच्या काळात झालेला सरासरीपेक्षा अधिक पाऊस या सोबतच हंगामात उशीरा दुष्काळी स्थिती द्राक्ष पिकासाठी उपयुक्त ठरली आहे.
- या संशोधनातील सहलेखक व हार्वर्ड विद्यापीठातील पर्यावरणतज्ज्ञ एलिझाबेथ वॉल्कोविच यांनी सांगितले, की वाढत्या उष्णतेमुळे वेलींना चांगली उष्णता आणि सुरवातीच्या काळात आर्द्रता मिळाली. हंगामामध्ये उशीरा असलेल्या कोरड्या वातावरणामुळे वेलींच्या शाकीय वाढ रोखली जाऊन, अधिक घडांचे उत्पादन मिळणे शक्य झाले.

असा झाला अभ्यास
- संशोधकांनी पश्चिम युरोपातील गेल्या ४०० वर्षाच्या काढणीच्या माहितीचे विश्लेषण केले आहे.
- या अभ्यासामध्ये काढणीच्या तारखांतील बदल आणि कल यांचा संबंध वातावरणातील माहितीशी जोडण्यात आला. वातावरणातील २० व्या शतकातील माहिती ही उपकरणाद्वारे मिळाली, तर त्या आधीची सुमारे १६०० पर्यतची तापमान, पाऊस आणि मातीचा ओलावा यांची माहिती झाडांच्या खोडातील रिंगावरून मिळवण्यात आली.
- वरील विश्लेषणाची तुलना ही फ्रान्सच्या बोर्डेक्स आमि बुरगुंडी प्रांतातील वाईनच्या दर्जाच्या निर्देशांकाशी ( हे गेल्या १०० वर्षातील उपलब्ध होते) करण्यात आली.
- या निष्कर्षातून द्राक्षाच्या हंगामातील मुलभूत बदल समोर आले असून, त्यासाठी दुष्काळ आणि आर्द्रता हेच महत्त्वाचे बदलकर्ते ठरले आहेत. वातावरणातील उष्ण वातावरणाने काढणीचा हंगाम आणि द्राक्षाच्या दर्जावर सातत्याने बदल केले आहेत.
----
कोट ः
द्राक्षाच्या उत्तम दर्जावर हवामानाशिवाय नव्या जाती, माती, बागेचे व्यवस्थापन आणि वाईन निर्मात्यांच्या व्यवस्थापनासारख्या अन्य बाबीही कारणीभूत असतात. मात्र, आमच्या संशोधनामध्ये या स्थानिक घटकाच्या तुलनेमध्ये हवामान हाच घटक अधिक कारणीभूत असल्याचे दिसून आले आहे.
- बेन कुक, पर्यावरणशास्त्रज्ञ.
-------------------------
छायाचित्रे ः

- फ्रान्स येथील द्राक्षबागेत गेल्या काही वर्षामध्ये काढणीचा हंगाम अलिकडे येत असल्याचे दिसून आले आहे.

 
- हिरव्या द्राक्षाची वेल, पाने यांची स्थिती उत्तम आहे. गेल्या हंगामामध्ये सुरवातीच्या व अंतिम काळात उष्ण उन्हाळा आणि सरासरीपेक्षा अधिक पाऊस अशा वातावरणामुळे द्राक्षासाठी चांगले वातावरण होते.
(स्रोत ः एलिझाबेथ वॉल्कोविच /हार्वर्ड विद्यापीठ)