भात संशोधकांसाठी उघडला ज्ञानाचा खजिना

जगभरातील भात संशोधकांसाठी उघडला ज्ञानाचा खजिना 

फिलिपिन्स भात संशोधन संस्थेने तयार केली जैवतंत्रज्ञान पुस्तिका ,
मुलद्रव्यीय गुणसूत्र नकाशा, तत्सम व्याहवारीक माहिती संशोधक, पैदासकार, शेतकरी आणि कृषि विभागालाही फायदेशीर

फिलीपिन्स येथील भात संशोधन केंद्राने भातामध्ये संशोधन करणाऱ्या संशोधकांसाठी मुलद्रव्यीय गुणसुत्र नकाशा आणि त्या संबंधीच्या शास्त्र यांची एकत्रीत माहिती असलेले माहिती पुस्तिका तयार केली आहे. त्यामुळे संकरीत भाताची ओळख, शुद्धता यांची खात्री मिळण्यासोबतच अधिक उत्पादनाची त्यांची क्षमता लक्षात येण्यास मदत होणार आहे. तसेच मुलद्रव्यीय जनुकिय शास्त्राविषयी , मुलद्रव्यीय जीवशास्त्रातील मुलभूत प्रक्रिया आणि तंत्राविषयी अधिक माहिती उपलब्ध होणार आहे. या माहितीला व्याहवारीक व प्रत्यक्ष संशोधनाची पार्श्वभमी असल्याने अधिक उपयुक्त ठरेल.

भात हे स्वपरागीकरण करणारे पीक आहे. साध्या आणि संकरीत जाती असे त्याचे दोन प्रकार पडतात. संकरीत जातीमध्ये जनुकिय दृष्ट्या नर आणि मादी असे ठळक दोन प्रकार होतात. या मादी रोपासाठी अन्य जातीच्या एका रोपाची परागीकरणासाठी आवश्यकता असते. या दोन्ही चांगल्या व दर्जेदार जातीतून निर्माण झालेले उत्पादनामध्ये दोन्ही जातीचे चांगले गुण आलेले असतात.  साध्या जातीमध्ये एकच गुणधर्म प्रकार (अलेले टाईप ए किंवा बी) असून संकरीत भाताजातीमध्ये दोन गुणधर्माचे प्रकार (अलेले टाईप ए आणि बी दोन्ही) मातृरोप आणि पितृ रोपातून येतात. त्यामुळे जनुकांची गुंतागुंत वाढते. संकरीत भातजातीचे जनुकिय विश्लेषण करताना विशिष्ट जनुकिय टप्पे आढळून येतात. त्यांची निवड आणि वापरातून विशिष्ट व एकमेव भातजाती मिळवणे शक्य होईल. शुद्धता मिळविण्यासाठी लागवडीतील अन्य जातीची रोपे फुले येण्यापुर्वीच वेगळी करून ती नष्ट करता येतील .त्यामुळे अवांछित परागीकरणाचा धोका टाळता येईल. तसेच जातीची जनुकिय ओळख ही एकमेव असून वातावरणातील बदलामुळे जातीमध्ये काही बदल घडले तरी त्यात बदल होत नाहीत. जरी जनुकात बदल झाले तरी ते स्पष्ट दिसून येतात.

काही जातीचेच जनुकिय विश्लेषण झाले असून अद्याप व्यावसायिक साध्या जातीचे, संकरीत जातीचे, वन्य जाती, स्थानिक जातीचे जनुकिय विश्लेषणाचा मागोवा घेण्याची आवश्यकता आहे. सध्या साध्या भात जातीपेक्षा संकरीत भातजाती या खतांना चांगल्या प्रतिसाद देणाऱ्या असून 15 टक्के अधिक उत्पादन देतात. ही उत्पादनाची खात्री देण्यासाठी संकराची शुद्धता 98 टक्के असावी लागते. मात्र भातजातीमध्ये भौतिक गुणधर्म सारखे असल्याने शुद्धता मिळविण्यामध्ये अडचणी येतात. त्यामुळे मुलद्रव्यीय विश्लेषणातून जातीची ओळख वेगळी करून मोजणे शक्य होईल. याबाबत माहिती देताना भात संशोधन संस्थेतील संचालक डॉ. युफेमिओ टी. रास्को यांनी सांगितले, की प्रगत जैव तंत्रज्ञानाच्या साधनांनी, विशेषतः मॉलेक्युअर मार्कर टेक्नॉलॉजी मुळे भात आणि संकरीत भातजातीच्या बियाणांची प्रश्नावर सध्या आणि भविष्यात उठणाऱ्या शुद्धतेच्या शंकांबाबत उत्तरे मिळणार आहेत. त्याचा फायदा बियाणे तंत्रज्ञ आणि संशोधकांना होणार असून शुद्ध व दर्जेदार संकरीत जातीची खात्री मिळणार आहे.  ही अडचण असली तरी पीसीआर तंत्रज्ञान आणि मुलद्रव्यीय जीवशास्त्रामुळे संशोधन सोपे आणि कार्यक्षम होण्यास मदत झाली आहे. डीएनए फिंगर प्रिटींगमुळे जनुकिय संबंध आणि जाती वेगळ्या ओळखणे शक्य होणार आहे. त्यातून भाताच्या कीडरोगासाठी प्रतिकारक, अवर्षणाला व पूराला सहनशील जाती विकसित करणे सुलभ होणार आहे.

...असे होतील फायदे
- या माहिती पुस्तकामुळे राष्ट्रीय बियाणे दर्जा नियंत्रण सेवा अधिक दर्जेदार होईल.
- कृषि विभागाच्या नियंत्रक निरीक्षकांना पीक क्षेत्राला दोन वेळा भेट देण्याची आवश्यकता असून पानांचे नमुने घेऊन शुद्धतेच्या चाचण्या घेता येतील .
- संकरीत बियाणांचे उत्पादन घेणारे शेतकरीही शुद्धतेसाठी पानांच्या चाचण्या घेऊन त्या आधारीत शुद्धतेची जाहीरात करू शकतील. त्याचा लाभ त्यांना बियाणे विक्रीसाठी होईल.
-डीएनए फिंगर प्रिंटीग या प्रक्रियेची सुलभता आणि विश्वासार्हता वाढण्यास मदत होईल.