शाश्वत शेतीसाठी आच्छादन पिके महत्त्वाची
नत्र उत्सर्जन कमी करून पर्यावरणासाठीही ठरतील उपयुक्त
सातत्याने पिकांची लागवड होत राहिल्याने जमिनीमध्ये क्षारांचे प्रमाण वाढत आहे. त्याच प्रमाणे नत्रयपक्त खचांच्या वापराने नत्राये प्रदुषणही वाढत आहे. या वाढत्या नायट्रोजनच्या प्रदुषणाला आळा घालून मुख्य पिकांच्या उत्पादन वाढ मिळवण्यासाठी आजवर दुय्यम मानली गेलेले आच्छादन पिके उपयुक्त ठरणार आहेत. पारंपरिक पद्धतीऐवजी आच्छादन पिकांची लागवड ही जमिनींची क्षारता कमी करते. त्याचवेळी उत्पादनामध्ये फारशी घट येत नसल्याचे मलेशियातील पुत्र विद्यापीठातील (युपीएम) संशोधकांनी केलेल्या संशोधनात दिसून आले आहे.
आच्छादन पिके ही उत्पादनवाढीसाठी घेतली जात नाहीत. ती दुय्यम पिके असल्याचे मानले जाते. त्या पिकाबाबत युपीएम येथील संशोधकांच्या गटाने मातीचा दर्जा आणि पर्यावरणातील उपयुक्तता या विषयावर अभ्यास केला आहे. दोन पिकांच्या मधील कालखंडामध्ये आच्छादन पिकांच्या वापर केल्याने नत्राच्या प्रदुषणात घट होत असून त्याचे रुपांतर बायोमासमध्ये होते. त्यामुळे जमिनी पडिक ठेवण्याऐवजी पर्यावरणासाठी आच्छादन पिके फायद्याची ठरतात.
जमिनीतील वाढत्या प्रमाणातील खते आणि पाण्याच्या क्षारामुळे जमिनी क्षारयुक्त होण्याचे प्रमाण वाढत आहे. रिकामा कालावधी आणि वाढलेले पावसाचे प्रमाण यांचे एकत्रिकरण झाल्यास हा धोका अधिक वाढतो. या कालावधीमध्ये दुय्यम मानली जाणारी आच्छादन पिके लावल्यास मातीतून उत्सर्जित होणाऱ्या नत्रासह अन्य घटकांना रोखणे शक्य होते.
याचा अधिक अभ्यास करताना आच्छादन पिकांची कार्यक्षमता आणि त्याचे मुख्य पिकांवर होणारे परिणाम तपासण्यात आले आहेत. त्यासाठी विविध प्रकारच्या आच्छादन पिकांचा सहा वर्षे लागवड करून अभ्यास केला. त्यामध्ये आच्छआदन पिकांची वाढ, विकास आणि मातीतील ओलाव्यावर होणारा परिणाम तपासला. राष्ट्रिय संशोधन नियोजन आणि युरोपियन कमिशन या संस्थेने या तिन्ही अभ्यासासाठी आर्थिक निधी पुरविला होता.
या अभ्यासाचे निष्कर्ष -
- आच्छादन पिकामध्ये ग्रामिनी कुळातील गवते ही अधिक कार्यक्षमपणे नत्रांचे प्रदुषण रोखण्याचे काम करत असल्याचे दिसून आले आहे. त्याचवेळी मुख्य पिकांच्या उत्पादनामध्ये फारसा फरक पडत नाही. उलट काही वेळी त्यात वाढ मिळते.
- मातीची क्षारता वाढल्याने मका उत्पादनावर मोठा परिमाण होतो. तो या आच्छादन पिकामुळे टाळला जातो.
जर्नल संदर्भ ः
Gabriel, J.L., Muñoz-Carpena, R., Quemada, M. The role of cover crops in irrigated systems: water balance, nitrate leaching and soil mineral nitrogen accumulation. Agric. Ecosyst. Environ., 2012; 155, 50%u201361
------------------------------------------
फोटोओळ ः बार्ली, मोहरी आणि मोकळ्या शेत या तिन्ही ठिकाणच्या प्रक्षेत्रावर चाचण्या घेण्यात आल्या. ( स्रोत ः जोसे लुई गॅब्रियल पेरेझ )
नत्र उत्सर्जन कमी करून पर्यावरणासाठीही ठरतील उपयुक्त
सातत्याने पिकांची लागवड होत राहिल्याने जमिनीमध्ये क्षारांचे प्रमाण वाढत आहे. त्याच प्रमाणे नत्रयपक्त खचांच्या वापराने नत्राये प्रदुषणही वाढत आहे. या वाढत्या नायट्रोजनच्या प्रदुषणाला आळा घालून मुख्य पिकांच्या उत्पादन वाढ मिळवण्यासाठी आजवर दुय्यम मानली गेलेले आच्छादन पिके उपयुक्त ठरणार आहेत. पारंपरिक पद्धतीऐवजी आच्छादन पिकांची लागवड ही जमिनींची क्षारता कमी करते. त्याचवेळी उत्पादनामध्ये फारशी घट येत नसल्याचे मलेशियातील पुत्र विद्यापीठातील (युपीएम) संशोधकांनी केलेल्या संशोधनात दिसून आले आहे.
आच्छादन पिके ही उत्पादनवाढीसाठी घेतली जात नाहीत. ती दुय्यम पिके असल्याचे मानले जाते. त्या पिकाबाबत युपीएम येथील संशोधकांच्या गटाने मातीचा दर्जा आणि पर्यावरणातील उपयुक्तता या विषयावर अभ्यास केला आहे. दोन पिकांच्या मधील कालखंडामध्ये आच्छादन पिकांच्या वापर केल्याने नत्राच्या प्रदुषणात घट होत असून त्याचे रुपांतर बायोमासमध्ये होते. त्यामुळे जमिनी पडिक ठेवण्याऐवजी पर्यावरणासाठी आच्छादन पिके फायद्याची ठरतात.
जमिनीतील वाढत्या प्रमाणातील खते आणि पाण्याच्या क्षारामुळे जमिनी क्षारयुक्त होण्याचे प्रमाण वाढत आहे. रिकामा कालावधी आणि वाढलेले पावसाचे प्रमाण यांचे एकत्रिकरण झाल्यास हा धोका अधिक वाढतो. या कालावधीमध्ये दुय्यम मानली जाणारी आच्छादन पिके लावल्यास मातीतून उत्सर्जित होणाऱ्या नत्रासह अन्य घटकांना रोखणे शक्य होते.
याचा अधिक अभ्यास करताना आच्छादन पिकांची कार्यक्षमता आणि त्याचे मुख्य पिकांवर होणारे परिणाम तपासण्यात आले आहेत. त्यासाठी विविध प्रकारच्या आच्छादन पिकांचा सहा वर्षे लागवड करून अभ्यास केला. त्यामध्ये आच्छआदन पिकांची वाढ, विकास आणि मातीतील ओलाव्यावर होणारा परिणाम तपासला. राष्ट्रिय संशोधन नियोजन आणि युरोपियन कमिशन या संस्थेने या तिन्ही अभ्यासासाठी आर्थिक निधी पुरविला होता.
या अभ्यासाचे निष्कर्ष -
- आच्छादन पिकामध्ये ग्रामिनी कुळातील गवते ही अधिक कार्यक्षमपणे नत्रांचे प्रदुषण रोखण्याचे काम करत असल्याचे दिसून आले आहे. त्याचवेळी मुख्य पिकांच्या उत्पादनामध्ये फारसा फरक पडत नाही. उलट काही वेळी त्यात वाढ मिळते.
- मातीची क्षारता वाढल्याने मका उत्पादनावर मोठा परिमाण होतो. तो या आच्छादन पिकामुळे टाळला जातो.
जर्नल संदर्भ ः
Gabriel, J.L., Muñoz-Carpena, R., Quemada, M. The role of cover crops in irrigated systems: water balance, nitrate leaching and soil mineral nitrogen accumulation. Agric. Ecosyst. Environ., 2012; 155, 50%u201361
------------------------------------------
फोटोओळ ः बार्ली, मोहरी आणि मोकळ्या शेत या तिन्ही ठिकाणच्या प्रक्षेत्रावर चाचण्या घेण्यात आल्या. ( स्रोत ः जोसे लुई गॅब्रियल पेरेझ )
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा