बंबल बी च्या खाद्यसवयींवर कीडनाशकांमुळे होतो परिणाम

बंबल बी((Bombus terrestris) प्रजातीच्या कामकरी मधमाशीवर रेडिओ फ्रिक्वेन्सी आयडेंटिफिकेशन टॅग लावण्यात आले होते. (स्रोत ः रिचर्ड गील)

नियोनिकोटीनॉईड कीडनाशकांचा बंबल बी या मधमाशांवर होणाऱ्या परिणामांचा नेमका अभ्यास कॅनडा येथील गुयेल्फ विद्यापीठ व लंडन येथील इंपीरीअल कॉलेजमधील संशोधकांच्या गटाने केला आहे. कामकरी माशांच्या मध आणि पराग मिळविण्याच्या प्रक्रियेवरच परिणाम होत असल्याचे स्पष्ट झाले आहे.  हे संशोधन ब्रिटीश इकॉलॉजिकल सोसायटीच्या जर्नल फंक्शनल इकॉलॉजी मध्ये प्रकाशित करण्यात आले आहे.

बंबल बी या मधमाशा पराग आणि मध गोळा करत विविध फुलापर्यंत जात असतात. अधिक मध उपलब्ध होण्यासाठी फुलांची निवड व जवळचा मार्ग अत्यंत महत्त्वाचा असतो. मात्र, शेतीमध्ये नियोनिकोटीनॉईड कीडनाशकांचा वापरामुळे मधमाश्यांच्या वर्तणूकीवर होत असल्याचे पुढे आले आहे. विशेषतः बंबल बीच्या पर्यावरणातील विविध घटकांचा विचार करण्याच्या व शिकण्याच्या प्रक्रियेवर परिणाम होतो.

असा झाला प्रयोग

• - गुयेल्फ विद्यापीठातील संशोधक निगेल रैनी आणि इंपीरीअल कॉलेज, लंडन येथील रिचर्ड गील यांनी बंबल बी या माशाच्या पाठीवर रेडिओ फ्रिक्वेन्सी टॅग लावून, त्यांच्या वर्तणूकीचा अभ्यास केला आहे. या अभ्यासामध्ये नियोनिकोटीनॉईड कीडनाशकांच्या संपर्कात मधमाशा आल्याने निर्माण होणाऱ्या समस्यांवर लक्ष केद्रित केले होते. अधिक काळासाठी या किडनाशकांच्या संपर्कात राहिल्यास बंबल बीच्या वर्तणूकिवर विशेषतः पराग गोळा करणे आणि फुलांची निवड करणे यावर परिणाम होतो.
• - प्रयोगामध्ये नियोनिकोटीनॉईड कीडनाशकांद्वारे प्रक्रिया केलेल्या व न केलेल्या वसाहतीमधील मधमाशांच्या मध शोधण्यासाठी बाहेर पडल्यापासून माघारी परतेपर्यंतचा मागोवा घेण्यात आला. त्यामध्ये प्रक्रिया न केलेल्या वसाहतीतील माशा पराग गोळा करण्यामध्ये अधिक यशस्वी ठरत असल्याचे दिसून आले आहे.
• - प्रक्रिया केलेल्या वसाहतीतील मधमाशांना फारच कमी मध उपलब्ध होत असल्याने अधिक फेऱ्या माराव्या लागतात.
• - या अभ्यासामध्ये संशोधकांनी इमिडाक्लोप्रीड आणि लॅम्बडा सायहॅलोथ्रीन या दोन कीडनाशकांच्या परिणामांचा अभ्यास केला आहे. (सध्या या कीडनाशकांवर युरोपियन महासंघाने बंदी घातली आहे.)
• - हा प्रयोग चाळीस वसाहतीवर चार आठवड्यासाठी केला.

बंबल बीच्या वसाहती ठरतात कीडनाशकांसाठी अधिक संवेदनशील ः

1. - जागतिक कीडनाशकांच्या बाजारपेठेमध्ये नियोनिकोटीनॉईड प्रकारच्या किडनाशकांचा वाटा 30 टक्के आहे.
2. - बीजप्रक्रियेमध्ये ही कीडनाशके वापरल्याने पिकांच्या आंतरभागामध्ये (मध आणि परागमध्येही) असतात.
3. - मध आणि पराग हेच अन्न असलेल्या मधमाश्यावर या विषारी घटकांचा मोठा परिणाम होतो. त्यामुळे मधमाशांच्या वसाहती नष्ट होत आहे.
4. - जागतिक पातळीवर विचार केल्यास बंबल बी सह विविध किटकांद्वारे परागीकरण होणाऱ्या पिकांच्या उतपादनामध्येही घट होत आहे.
5. - मधमाशांच्या वसाहतीमध्ये साधारणतः 10 हजार कामकरी माश्या असतात, तर बंबल बीच्या वसाहतीमध्ये केवळ काहीशे कामकरी माश्या असतात. त्यामुळे बंबल बी च्या वसाहती या कीडनाशकांसाठी अधिक संवेदनशील असल्याचे रैनी यांनी सांगितले.
6. - सध्या केवळ मधमाशांपुरताच विचार करून युरोपियन महासंघाने बंदी घातली आहे. त्याध्ये बंबल बी आणि सॉलिटरी बी यांचाही समावेश करण्याची आवश्यकता या संशोधनामुळे पुढे आली आहे.

जर्नल संदर्भ ः
    Richard J. Gill, Nigel E. Raine. Chronic impairment of bumblebee natural foraging behaviour induced by sublethal pesticide exposure. Functional Ecology, 2014; DOI: 10.1111/1365-2435.12292
----------------------------------------