सेंद्रिय चिलेटींग घटक

सुक्ष्म अन्नद्रव्यासाठी हवेत सेंद्रिय चिलेटींग घटक

इडीडीएस चे होते आठवड्यातच विघटन,
सेंद्रिय चिलेटिंग घटक ठरतील पर्यावरणपुरक

पिकाच्या वाढीसाठी मुख्य अन्नद्रव्यासह सूक्ष्म अन्नद्रव्ये आवश्यक असतात. त्यामध्ये लोह, मॅगेनीज, तांबे, जस्त यांचा शेतीमध्ये वापर केला जातो. त्याचे शोषण पिकाकडून चांगल्या प्रकारे होण्यासाठी कृत्रीमरित्या तयार केलेल्या चिलेटींग घटकांचा वापर केला जातो. मात्र हे धातू पाण्याबरोबर वाहून पाण्याच्या स्रोताचे प्रदुषण होत असल्याने त्याबाबत जागरूकता वाढत आहे. त्यामुळे या कृत्रीम चिलेटींग घटकांना सेंद्रिय पर्याय शोधण्याचे प्रयत्न केले जात आहेत. अमेरिकेतील फ्लोरिडा येथील अमेरिकी फळबाग संशोधन प्रयोगशाळेतील संशोधक जोसेफ अलबानो यांनी इडीडीएस हा सेंद्रिय चिलेटिंग घटक विकसित केला असून आठवड्यामध्ये त्याचे विघटन होत असल्याने पर्यावरणासाठी सुरक्षित आहे. 

पिकाकडून सुक्ष्म अन्नद्रव्याचे शोषण चांगल्या प्रकारे व्हावे, या उद्देशाने चिलेटिंग घटकाच्या मिश्रणांची खते वापरली जातात. ही तीव्र स्वरूपाची असलेली खते पाण्यामध्ये विद्राव्य असतात. त्यामुळे माती किंवा माध्यमाच्या सामूची पातळीचा विचार करून खत देण्यापुर्वी करण्याची आवश्यकता असते.  जर सामू अधिक असेल तर या सुक्ष्म अन्नद्रव्याची विद्राव्यता कमी होऊन ते पिकांना उपलब्ध होत नाहीत. तसेच सामू अत्यंत कमी असल्यास विद्राव्यता वाढत असली तरी चिलेटींग घटकासोबत त्याचे विषारीपण वाढते. झेंडू, सदाफुली, इंपेशन्स आणि जिरॅनियम ही फुलपिके लोह आणि मॅगंनीज विषारीपणासाठी संवेदनशील आहेत. त्याला ब्राझ स्पेकल किंवा मायक्रोन्युट्रियन्ट टॉक्सीसिटी सिंड्रोम असे म्हटले जाते. या कमतरतेची लक्षणे पिकानुसार बदलतात. मात्र त्यामुळे फुल उत्पादनाचा दर्जा कमी होऊन शेतकऱ्यांना दर कमी मिळतात. सध्या पिकाच्या वाढीच्या गरजेनुसार शिफारसीत सामूच्या पातळीत खताचे योग्य शोषण होण्यासाठी मुख्यतः इडीटिए आणि डीटीपीए हे चिलेटींग घटक वापरले जातात. मात्र हे घटक उन्हाच्या संपर्कात आल्यास त्यांचे विघटन वेगाने होते. तसेच पाण्यातून वाहून जाऊन स्रोतात मिसळल्याने प्रदुषणास हातभार लागतो. त्यामुळे युरोपामध्ये या घटकासाठी पर्याय शोधण्याचा प्रयत्न केला जात आहे. 

...असे आहे संशोधन

-जोसेफ अलबानो यांनी इडीडीएस हे चिलेटींग घटक शोधले असून पिकांच्या मुळापर्यंत योग्य अन्नद्रव्ये पोचविण्यासाठी इडीटिए आणि डीटीपीए इतकेच कार्यक्षम आहेत. इडीडीएस हा घटक जैविक रित्या विघटनशील असल्याने काही आठवड्यात पर्यावरणात सहजपणे मिसळून जाणारा आहे. त्यामुळे पर्यावरणाची हानी होत नाही. तसेच विषारी धातूचे वहन पाण्याच्या स्रोतापर्यंत कमी प्रमाणात होते.

- मातीरहित माध्यमामध्ये मारीगोल्ड झेंडूची ४७ दिवसापर्यंत वाढ करण्यात आली. त्यासाठी त्यांनी इडीडीएस, इडिटिए आणि डिटिपिए या तिन्ही प्रकारच्या चिलेटींग घटकायुक्त लोह खताचा वापर केला. पिकाच्या वाढीच्या नोंदी ठेवल्या. तसेच सुर्यप्रकाशाच्या सान्निध्यात राहिल्यानंतर या तिन्ही घटकांचे विघटन कसे होते, याच्याही चाचण्या घेण्यात आल्या. या घटकांच्या चाचण्या हरितगृहामध्ये घेतल्या आहेत.

- इडीडीएस घटक सुर्यप्रकाशाच्या सान्निध्यात वेगाने विघटित होत असल्याचे आढळले असून पिकाच्या वाढीच्या विविध टप्प्यामध्ये त्याचे योग्य प्रकारे शोषण होत असल्याचे पिकांच्या योग्य वाढीवरून दिसून आले आहे.

- पर्यावरणपुरक अशा इडीडीएस घटकाच्या साह्याने या सुक्ष्म अन्नद्रव्य युक्त खताची निर्मिती होण्याची आवश्यकता आहे. म्हणजे त्याचा वापर फुल शेती आणि रोपवाटिकेमध्ये वाढू शकेल.