कृत्रीम पदार्थासाठी सोयाबीन संवेदनशील

कृत्रीम पदार्थासाठी सोयाबीन संवेदनशील

- रोजच्या वापरातील शांबू, जेल, डाय यातील अनेक घटकांचा उत्पादनावर परीणाम
-  कॅलिफोर्निया विद्यापीठातील संशोधन

सोयाबीन हे पीक मानवी किंवा कृत्रीम वस्तूंविषयी संवेदनशील असल्याचे संशोधनात आढळून आले आहे. रोजच्या वापरातील कृत्रीम पदार्थ शांपू, जेल, केस रंगविण्याचे रंग , सुर्यप्रकाशापासून बचावासाठी वापरले जाणारे विविध प्रकारचे लोशन यामध्ये अतिसूक्ष्म मुलद्रव्यांचा वापर केला जातो. या मुलद्रव्यामुळे अन्नधान्य पिकांच्या उत्पादनावर आणि त्याच्या दर्जावर विपरीत परीणाम होत असल्याचे अमेरिकेत झालेल्या संशोधनात आढळून आले आहे. त्याचा अहवाल नुकत्याच प्रोसिंडीग्स ऑफ नॅशनल ऍकॅडमी ऑफ सायन्सेस मध्ये प्रकाशित करण्यात आला आहे.

रोजच्या वापरातील अनेक वस्तू या मुलद्र्व्याच्या आणि अणूंच्या पातळीवर फेरफार करून तयार केल्या जातात. त्यांना शास्त्रीय भाषेत मॅन्यूफॅक्चर्ड नॅनोमटेरियल्स (MNMs) असे म्हटले जाते. या पदार्थाचा मानवी आरोग्य आणि पर्यावरणावर होण्याच्या परीणामाचा सातत्याने अभ्यास केला जातो.  सॅण्टा बार्बरा येथील कॅलिफोर्निया विद्यापीठातील ब्रेन पर्यावरण शास्त्र आणि व्यवस्थापन विद्यालयातील संशोधक जॉन प्रीस्टर यांनी सांगतिले की, सध्या एमएनएम प्रकारची पदार्थ ही ग्राहकासाठी गरजेची गोष्ट झाली आहेत. त्यांचा वापर मोठ्या प्रमाणात होत असून वापरलेल्या पाण्याच्या माध्यमातून पर्यावरणात बाहेर पडतात. काही ठिकाणी हे पाणी थोडीफार प्रक्रिया करून शेतीसाठी वापरले जाते. यामध्ये अन्य सेंद्रीय घटक मिसळल्याने साधारणपणे हे पाणी व टाकाऊ घटक हे शेतीसाठी चांगल्या प्रकारचे खत मानले जाते. त्यामुळे त्यांचे प्रमाण पिकात पर्यायाने मानवाच्या अन्नसाखळीत याचा शिरकाव होतो.   

या आधी कृत्रीम पदार्थाचा कृषी क्षेत्रावर होणाऱ्या परीणामाचा अभ्यास झालेला नाही. त्यामुळे प्रीस्टर आणि त्यांच्या गटाने कृत्रीम पदार्थांचे प्रमाण अधिक असलेल्या मातीमध्ये सोयाबीन पिकांची लागवड करून त्याचा अभ्यास केला आहे. या अभ्यासासाठी नासाच्या जेट प्रोपुल्शन लॅबोरेटरी, लोवा राज्य विद्यापीठ, कॅलिफोर्निया विद्यापीठा तसेच कोरीया येथील रिव्हरसाईड विद्यापीठ, कोनकुक विद्यापीठ , अमेरिकी कृषी संशोधन संस्था यांची मदत घेतली आहे.

-संशोधकांना त्यांच्या अभ्यासात दोन मुलद्रव्ये सेरियम ऑक्साईड पावडर ( nano- CeO2) आणि झींक ऑक्साईड (nano-ZnO) यांच्यामुळे जमिनीत घेतल्या जाणाऱ्या पिकांचे उत्पादन आणि दर्जा यांच्यावर परीणाम होत असल्याचे दिसून आले आहे.

- पिकांच्या वाढीवर होणारा परीणाम तपासण्यासाठी पिकांच्या दांड्याची लांबी, पानांची संख्या, एकूण पानाचे क्षेत्र यांची निरीक्षणे घेण्यात आली. पाण्याचा ताण आणि विविध धातूचा पिकातील या घटकावर सर्वात अधिक परीणाम होतो.

-  पाने आणि बियामध्ये झिंकचे प्रमाण अधिक प्रमाणात आढळले असून धातूंचे विविध घटक पिकांच्या पेशींमध्ये पोचल्याचे दिसून आले आहे.

- पिकाच्या मुळांमध्ये असलेल्या नत्र स्थिरीकरण करण्याऱ्या जिवाणूंच्या कार्यक्षमतेवरही उच्च सेरियम ऑक्साईडचे विपरीत परिणाम होत असल्याचे दिसून आले आहे. त्यामुळे नत्र स्थिरीकरणात अडथळे येतात.  उत्पादनात घट होते.

- झिंक ऑक्साईडचे प्रमाण अधिक असताना अन्नाच्या दर्जावर परिणाम होतो, तर सेरियम ऑक्साईडमुळे जमिनीच्या सुपीकतेवर परिणाम होतो.

संशोधनावरून एमएनएम च्या प्रदु्षणाचे कृषी क्षेत्रावर परिणाम होत असले तरी पुर्णपणे त्यांना टाळणे शक्य नाही. मात्र अशा पदार्थामध्ये अधिक संशोधन करून पर्यावरणावर होणारे परिणाम कमी करण्यासाठी प्रयत्न होण्याची आवश्यकता आहे. पुर्णपणे पाण्यात विद्राव्य करण्यासोबतच त्यांच्या विशिष्ट घटकांचे आवरण तयार करून पर्यावरणावरील दुष्परीणाम रोखण्याची आवश्यकता असल्याचे संशोधक प्रीस्टर यांनी सांगितले. 
सोयाबीन आणि अन्य कडधान्यांतील नत्र स्थिरीकरणाच्या प्रक्रियेवर याचा परिणाम होत असल्याने भविष्यात या पिकांच्या उत्पादनासाठी नत्रयुक्त खताचा वापर करावा लागेल.  संशोधकांनी या संशोधनात अन्नसाखळीमध्ये वाढत असलेल्या धोक्याची जाणिव करून दिली आहे.