अभियंता दिन विशेष

सिंचन आणि निचरा प्रणालीचा उदगाते सर मोक्षगुंडम विश्वेश्वरय्या

आज अभियंता दिन

सर मोक्षगुंडम विश्वेश्वरय्या यांच्या स्मरणार्थ 15 सप्टेंबर हा दिवस अभियंता दिन म्हणून साजरा केला जातो.

सर मोक्षगुंडम विश्वेश्वरय्या यांचा जन्म 15 सप्टेंबर 1861 रोजी बेंगलोर शहरापासून 40 किलोमीटर अंतरावरील (आता कर्नाटक राज्यातील) मुद्देनाहल्ली येथे झाला.
- बेंगलोर येथील मध्य कॉलेजमधून 1881 मध्ये कला शाखेची पदवी घेतल्यानंतर पुणे येथील अभियांत्रिकीची पदवी घेतली.
- शिक्षण पूर्ण होताच सार्वजनिक बांधकाम विभागाच्या मुंबई येथील कार्यालयात काही काळ नोकरी केल्यानंतर भारतीय सिंचन आयोगामध्ये त्यांना आमंत्रित करण्यात आले.-
- विश्वेश्वरय्या यांनी पूर नियंत्रणासाठी स्वयंचलित जल नियंत्रण करणारे दरवाजांचे आरेखन केले. त्यासाठी त्यांनी पेटंट घेतले. ही पद्धती त्यांनी पुणे शहराजवळील खडकवासला धरणासाठी 1903 मध्ये बसवली. त्यामुळे धरणांचे नुकसान न होता पाण्याचे नियोजन करणे सोपे झाले.
- नंतर ही पद्धती ग्वाल्हेर येथील टिग्रा धरण, म्हैसूर येथील कृष्णराज सागर येथे बसविण्यात आली.
- 1906 -07 मध्ये भारत सरकारने त्यांनी आफ्रिकेतील इडन येथे पाण्याचा पुरवठा आणि निचरा प्रणालीचा प्रकल्प पूर्ण करण्यासाठी पाठविले.
- त्यानंतर हैदराबाद शहराला पूरापासून वाचविण्यासाठी पूर नियंत्रण प्रणाली विकसित केल्याने त्यांच्या लोकप्रियतेत वाढ झाली.
- आशियातील सर्वात मोठा जलाशय असलेल्या म्हैसूर येथील कृष्ण राजसागर या धरणाच्या निर्मितीच्या वेळी मुख्य अभियंता म्हणून त्यांनी काम पाहिले.
- भारतातील अभियंते, विद्वान असलेल्या विश्वेश्वरय्या यांनी 1912 ते 1918 या काळात म्हैसूर या संस्थानामध्ये दिवाण म्हणूनही काम पाहिले होते. या कालावधीमध्ये त्यांनी म्हैसूर प्रांतामध्ये साबणाचा कारखाना, म्हैसूर आयर्न ऍण्ड स्टिल वर्कस, श्री जयचामाराजेन्द्र पॉटेक्निक इन्स्टिट्यूट , बेंगलोर कृषि विद्यापीठ आणि स्टेट बॅंक ऑफ म्हैसूर यांची स्थापना करून संस्थानाचे नाव देशविदेशापर्यंत पोचवले.
- ब्रिटिश साम्राज्यातील कमांडर हा मानाचा सन्मान त्यांच्या समाजाच्या विकासासाठी केलेल्या कामामुळे प्रदान करण्यात आला होता. त्यामुळे सर एमव्ही या नावानेही लोकप्रिय होते.
- भारत स्वतंत्र झाल्यानंतर 1955 मध्ये सर एमव्ही यांना भारतरत्न हा सर्वाधिक मानाचा पुरस्कार प्रदान केला गेला.
- सर एम व्ही यांचे निधन 14 एप्रिल 1962 मध्ये बेंगलोर येथे झाले.