सेंद्रिय खत एका दिवसात...

सेंद्रिय खत एका दिवसात...

सिंगापूर येथील कंपनीने विकसित केली पेटंटेड प्रक्रिया

साधारणपणे सेंद्रिय पदार्थ कुजण्यासाठी 45 दिवसापासून 90 दिवसापर्यंत वेळ लागतो. त्यातही लिग्निनचे प्रमाण अधिक असलेली झाडाची खोडे अथवा अन्य लवकर न कुजणारे घटक असल्यानंतर या कालावधीत वाढच होते. मात्र,
सिंगापूर येथील बायोमिक्स टेक्नॉलॉजीज या कंपनीने विविध सेंद्रिय पदार्थांचे विघटन एका दिवसात करण्याची पद्धती विकसित केली असून, त्याबाबतचे पेटंट घेतले आहे.
शेतकऱ्यांसाठी सेंद्रिय खत हे अत्यंत महत्त्वाचे असून, प्रत्येकाकडे आपला कंपोस्ट खताचा खड्डा असतो. त्यामध्ये तो वर्षभर शेण व अन्य टाकाऊ सेंद्रिय पदार्थ टाकतो. वर्षाअखेरीला एकदा त्यातून उपलब्ध झालेले खत शेतासाठी वापरतो. त्यामध्ये गेल्या काही वर्षामध्ये गांडूळांचा व कंपोस्ट कुजविणाऱ्या जिवाणूंचा समावेश करून कुजविण्याचा कालावधी 90 दिवसांपर्यंत कमी करण्यात आला आहे. सेंद्रिय पदार्थामध्ये योग्य तितकी आर्द्रता राखत, त्यातून हवेचा प्रवाह खेळता राहण्यासाठी सातत्याने हलविण्याची प्रक्रिया केली जाते. या प्रक्रियेमध्ये काही बदल करत बायोमॅक्स टेक्नॉलॉजीज या सिंगापूर येथील कंपनीने सेंद्रिय टाकाऊ पदार्थांचे रुपांतर सेंद्रिय खतामध्ये करण्यात यश मिळवले आहे. त्यांनी या प्रक्रियेचे पेटंट घेतले आहे. या सेंद्रिय खतामध्ये पोषक घटकांचे प्रमाण ही वाढवले असल्याचा त्यांचा दावा आहे.

अशी आहे प्रक्रिया
- टाकाऊ घटकांचे सेंद्रिय खतामध्ये रुपांतर करण्यासाठी या तंत्रज्ञानामध्ये विकरांची मदत घेतली आहे. त्यासोबतच ही प्रक्रिया पुर्णपणे नियंत्रीत वातावरणामध्ये केली जाते. त्यासाठी कंपनीने बायोमॅक्स डायजेस्टर तयार केले आहेत.या डायजेस्टरमध्ये तापमान, हवा आणि विकरांचे मिश्रण करण्याची प्रणाली यांचा समावेश आहे.

- घरगुती पद्धतीने कंपोस्टींगच्या पद्धती दिसायला स्वस्त दिसत असल्या तरी त्यांना अधिक वेळ लागतो तसेच त्यापासून आरोग्याच्या समस्या उदभवू शकतात. तसेच विविध प्रकारच्या पिकांवर रोगासाठी कारणीभूत होणाऱ्या बुरशी, जिवाणूदेखील या कंपोस्टमध्ये वाढू शकतात. या नव्या तंत्रज्ञानामध्ये हा धोका टाळण्यासाठी टाकाऊ घटकांचे तापमान सुरवातीला 80 अंश सेल्सिअसपर्यंत वाढवले जाते. या तापमानाला बहुतांश बुरशी, जिवाणू यांचा नाश होतो.

- नियंत्रित वातावरणामध्ये खतांची निर्मिती होत असल्याने दर्जा चांगला राहतो. त्यात अन्य घटकांचे प्रदुषण होत नाही. तसेच तयार होणाऱ्या खतातील पोषक घटकांचे प्रमाण कमी होत नाही. तसेच सेंद्रिय पदार्थांचे प्रमाण 70 टक्क्यांपेक्षा अधिक राहते. त्याचा परिणाम पिकांमध्ये पाणी धरून ठेवले जाते.

- या प्रकारच्या खतामुळे पिकांच्या मुळांच्या परिसरामध्ये सूक्ष्म जिवांच्या प्रमाणात वाढ होते. मातीची सुपीकता वाढते.

- शेतातील टाकाऊ अवशेषापासून त्वरीत खत निर्मितीमुळे सेंद्रिय खताचा वापर वाढेल. रासायनिक खतांचा वापर कमी होऊ शकतो. या पद्धतीमुळे टाकाऊ कचऱ्याचे रुपांतर खतामध्ये होण्याचा दर 70 टक्के इतका आहे. 15 टन आकाराच्या डायजेस्टरमध्ये साधारणपणे 10 टन सेंद्रिय खत तयार होऊ शकते. अशा प्रकारचे तंत्रज्ञान कचऱ्यावर प्रक्रिया करण्यासाठी सध्या 13 पेक्षा अधिक देशांमध्ये वापरले जात आहे. त्यामध्ये प्राण्याचे खत, फळबागेतील टाकाऊ अवशेष, खराब झालेले अन्नपदार्थ व अन्य प्रकारच्या कुजू शकणाऱ्या कचऱ्यांचा समावेश होतो.

तंत्रज्ञान काय आहे
- वाढत्या तापमानामध्ये कार्यरत राहणाऱअया बीएम1 या विकरांचा वापर केला जातो.
- बीएम 1 हे विकर सेंद्रिय कचऱ्यातील गुंतागुंतीच्या सेंद्रिय घटकांचे साध्या सेंद्रिय घटकात रुपांतर करते. त्यामुळे कुजण्याचा वेग वाढतो.
- हे पदार्थ कुजविण्यासाठी तयार केलेले डायजेस्टर विविध ऊर्जेवर चालू शकतात. त्याची कार्यक्षमता अधिक असून देखभाल कमी लागते.
कचऱ्यांच्या समस्येवर मिळू शकेल उपाय
- या डायजेस्टरमध्ये शेतीतील अवशेष, शेती प्रक्रियेमध्ये शिल्लक घटक, पशुपालनातील मलमुत्र, पोल्ट्री व कत्तलखान्यातील टाकाऊ भाग, बायोगॅसची स्लरी, शहरातील कचरा व टाकाऊ पाणी यांचा वापर करून सेंद्रिय खत मिळवता येते.
- यातून निर्माण झालेले खत हे 100 टक्के सेंद्रिय असून वास रहित आणि सूक्ष्मजिवापासून मुक्त असते.
-