अयोग्य संकर टाळण्यासाठी मासे वापरतात विशिष्ट पद्धती
पू्र्व एँगलिया विद्यापीठातील संशोधकांनी माशांच्या प्रजाती आपली अंडी स्वजातीच्या नराच्या शुक्राणूद्वारे फलित करण्यासाठी वापरत असलेल्या पद्धतींचा शोध घेतला आहे. या पद्धतीमुळे पाण्यामध्ये मादीने सोडलेली अंडी योग्य त्या नराद्वारे फलित होऊन अयोग्य संकर होण्याचा धोका टळतो. ही एक आदर्श पद्धती आहे. या पद्धतीमधील महत्त्वाच्या बाबींचा शोध घेण्यात आला असून, त्याचे निष्कर्ष इव्हाल्युशन या संशोधनपत्रिकेमध्ये प्रकाशित करण्यात आले.
सॅलमोन आणि ट्राऊट या सारख्या काही प्रजाती नदीच्या पाण्यामध्ये आपले बीज सोडून फलन करतात. या दोन्ही प्रजाती एकाचवेळी नदीच्या पाण्यामध्ये फलन करतात. चुकून एकमेकांशी झालेल्या संकरामुळे जन्मलेली पिल्ले ही प्रजननाच्या दृष्टीने अकार्यक्षम ठरतात. त्यामुळे या प्रजातीच्या माशांच्या मादी आपल्या बिजांचे स्वप्रजातीच्या शुक्राणूशी फलन होण्यासाठी विशिष्ट पद्धतीचा वापर करतात. या बाबत माहिती देताना प्रा. मॅट गेज यांनी सांगितले, की सॅलमोन आणि ट्राऊट यांची फलनाच्या पद्धती ही शुक्राणू आणि बीज यांच्या सुसंगततेचा आदर्श नमुना आहे. या माशांवर नियंत्रीत वातावरणामध्ये प्रयोग करून त्यांच्या शुक्राणूच्या वागणूकीचे मोजमाप करण्यात आले. जेव्हा एका समान संख्येने शुक्राणू आणि अंडी यांचे प्रमाण ठेऊनही 70 टक्के स्वजातींच्या अंड्याशी शुक्राणूचे फलन होत असल्याचे दिसून आले आहे. तसेच कोणत्याही फेरफाराशिवाय किंवा नियंत्रणाशिवाय मादींनी सोडलेली अंडी ही संधी असल्यावर त्यांच्याच प्रजातीच्या शुक्राणूंना निवडतात. या मागील यंत्रणेचा शोध घेण्याचा प्रयत्न केला.
माशांच्या अंड्यासोबत सोडलेला द्रव ठरतो अत्यंत महत्त्वाचा
- माशांची मादी अंडी आणि त्यासोबत द्रव सोडते. हे दोन्ही घटक महत्त्वाचे असतात. या द्रवामध्ये प्रथिनांचे प्रमाण अधिक असून, त्याचे अंड्याभोवती आवरण तयार होते. मात्र, त्याचे नक्की कार्य काय याविषयी फारच थोडी माहिती उपलब्ध होती.
- गेज यांनी हा द्रव धुतलेल्या अंड्याभोवती वेगळ्या प्रजातींचा द्रव किंवा त्यांच्याच वेगळ्या प्रजातीचे द्रव वापरून चाचण्या घेतल्या. त्यावेळी शुक्राणूच्या वेगाने जाण्याच्या चाचण्या घेतल्या. या चाचण्यामध्ये अंडी ही फलनाच्या प्रक्रियेमध्ये कोणतीही भुमिका निभावत नसल्याचे दिसून आले. मात्र, त्यासोबत मादीने सोडलेला द्रव योग्य प्रजातीचा शुक्राणूशी फलनाच्या प्रक्रियेवर नियंत्रण ठेवीत असल्याचे दिसून आले आहे. हे आश्चर्यकारक होते.
- सॅलमोन माशांच्या मादीच्या द्रव सॅलमोन अंड्यावर असताना सॅलमोनचे शुक्राणू फलन करण्यात यशस्वी होतात. मात्र, त्याच मादीच्या अंड्यावर ट्राऊट माशांच्या मादीने सोडलेला द्रवाचे आवरण केल्यास ट्राऊट माशांचे शुक्राणू फलनामध्ये यशस्वी होत असल्याचे दिसून आले.
-
प्रवास बीजापर्यंत होतो सुखकर
या प्रक्रियेसाठी व्हिडीओ ट्रॅकिंग विश्लेषण पद्धतीचा वापर केला. प्रत्येक द्रवामध्ये दोन्ही प्रजातीच्या शुक्राणूच्या वर्तवणूकीचा अभ्यास करण्यात आला.
- दोन्ही प्रजातीचे शुक्राणू या द्रवामध्ये पाण्याच्या तुलनेत दुप्पट जगत असून एका सरळ रेषेत प्रवास करू शकतात. केवळ नदीच्या पाण्यामध्ये ते विखुरले जातात. या द्रवामधून शुक्राणूंना बीजाच्या दिशेने प्रवास करण्यासाठी रासायनिक मार्ग सुचवला जातो.
- या साऱ्या प्रक्रियेतून विकसित झालेली फलनाची पद्धती स्वजातीय अंड्याशी शुक्राणूचे फलन घडविण्यास फायदेशीर ठरते.
- या प्रक्रियेतील सॅलमोन माशांची अंडी त्यांच्या गटातील 8 ते 16 नरांच्या शुक्राणूपासून फलित होतात. मात्र त्याचवेळी पाण्याच्या प्रवाहात असलेल्या अन्य माशांच्या शुक्राणूंना टाळण्यात यशस्वी होतात.
जर्नल संदर्भ ः
Sarah E. Yeates, Sian E. Diamond, Sigurd Einum, Brent C. Emerson, William V. Holt, Matthew J. G. Gage. CRYPTIC CHOICE OF CONSPECIFIC SPERM CONTROLLED BY THE IMPACT OF OVARIAN FLUID ON SPERM SWIMMING BEHAVIOR. Evolution, 2013; DOI: 10.1111/evo.12208
-------------------------------------------------------------
छायाचित्र ः नदीच्या पाण्यामध्ये मोकळी सोडलेली अंडी व त्यासोबत असलेल्या द्रवामुळे स्वजातीय नरांनी सोडलेले शुक्राणूंशी फलित होतात. (स्रोतः इस्ट एँगलिया विद्यापीठ)
--------------------
सॅलमोन माशांची जीवनसाखळी-
1- नव्याने फलित झालेल्या अंड्यांना ग्रीन एग्ज असे म्हटले जाते. ते साधारणतः खोडरबरच्या आकाराची असून विकासाची कोणताही चिन्हे नसतात.
2- डोळे असलेली अंडी -माशांच्या अंड्यामध्ये डोळ्याची रचना दिसू लागते. साधारणतः दहा अंड्यापैकी एक अंडे उबून तग धरते.
3- ऍलेव्हिन किंवा छोटी पिल्ले ः ही एक इंच आकाराची असून फलित झालेली असूनही त्याभोवती अंड्याचा द्रव सोबत असतो. हा द्रव त्यांच्यासाठी खाद्याचा स्रोत असतो.
4 - फ्राय ःया अवस्थेत माशांचे गुणधर्म दिसू लागतात. त्यांना पर तयार झालेले असून खाद्यासाठी पोहू शकतात.
5- स्मोल्ट -ही अवस्था आणखी मोठी आणि वेगाने पोहणारी असते. त्यांचा रंग चंदेरी असून गोड्या पाण्यातून खाद्यासाठी खाऱ्या पाण्याकडे प्रवास सुरू करतात.
6- प्रौढ ः ही अवस्था प्राप्त होण्यासाठी एक ते चार वर्षाचा कालावधी जातो. या अवस्थेमध्ये पॅसिफिक सॅलमोन माशांच्या गुणधर्म म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या खुणा दिसून येऊ लागतात. त्यावरून पाच प्रजातीचे मासे वेगळे ओळखता येतात.
7- अंड्यावरील प्रौढ मासे ः या कालावधीमध्ये सॅलमोन मासे खाणे थांबवतात. त्यांच्या आकारात आणि रंगामध्ये बदल होतो. ज्या ठिकाणी त्यांचा जन्म झाला त्या गोड्या पाण्याच्या नदीकडे किंवा प्रवाहाकडे परत जातात. त्या ठिकाणी अंडी घालण्याची व फलित होण्याची क्रिया घडते.
8- अंडी घालण्याची क्रिया ः गोड्या पाण्यातील खडकाळ भागामध्ये मादी आपले अंडी घालते. शेपटीच्या आकुंचन आणि प्रसरणातून अंडी व त्यासभोवतीचा द्रव दोन्ही सोडले जातात. त्यानंतर नर सॅलमोन मासे त्या अंड्यावर आपले शुक्राणू सोडतात. मादी या अंड्यांना स्वच्छ दगडांच्या साह्याने झाकून ठेवते. त्यामुळे अंड्याचे संरक्षण होण्यास मदत होते.
9 - अंडी घातल्यानंतर थोड्याच कालावधीमध्ये सॅलमोन माशांची मादी मरते. तिच्या शरीरातील प्रत्येक भाग पुन्हा अन्न साखळीमध्ये पुन्हा समाविष्ट होतो.
--
पू्र्व एँगलिया विद्यापीठातील संशोधकांनी माशांच्या प्रजाती आपली अंडी स्वजातीच्या नराच्या शुक्राणूद्वारे फलित करण्यासाठी वापरत असलेल्या पद्धतींचा शोध घेतला आहे. या पद्धतीमुळे पाण्यामध्ये मादीने सोडलेली अंडी योग्य त्या नराद्वारे फलित होऊन अयोग्य संकर होण्याचा धोका टळतो. ही एक आदर्श पद्धती आहे. या पद्धतीमधील महत्त्वाच्या बाबींचा शोध घेण्यात आला असून, त्याचे निष्कर्ष इव्हाल्युशन या संशोधनपत्रिकेमध्ये प्रकाशित करण्यात आले.
सॅलमोन आणि ट्राऊट या सारख्या काही प्रजाती नदीच्या पाण्यामध्ये आपले बीज सोडून फलन करतात. या दोन्ही प्रजाती एकाचवेळी नदीच्या पाण्यामध्ये फलन करतात. चुकून एकमेकांशी झालेल्या संकरामुळे जन्मलेली पिल्ले ही प्रजननाच्या दृष्टीने अकार्यक्षम ठरतात. त्यामुळे या प्रजातीच्या माशांच्या मादी आपल्या बिजांचे स्वप्रजातीच्या शुक्राणूशी फलन होण्यासाठी विशिष्ट पद्धतीचा वापर करतात. या बाबत माहिती देताना प्रा. मॅट गेज यांनी सांगितले, की सॅलमोन आणि ट्राऊट यांची फलनाच्या पद्धती ही शुक्राणू आणि बीज यांच्या सुसंगततेचा आदर्श नमुना आहे. या माशांवर नियंत्रीत वातावरणामध्ये प्रयोग करून त्यांच्या शुक्राणूच्या वागणूकीचे मोजमाप करण्यात आले. जेव्हा एका समान संख्येने शुक्राणू आणि अंडी यांचे प्रमाण ठेऊनही 70 टक्के स्वजातींच्या अंड्याशी शुक्राणूचे फलन होत असल्याचे दिसून आले आहे. तसेच कोणत्याही फेरफाराशिवाय किंवा नियंत्रणाशिवाय मादींनी सोडलेली अंडी ही संधी असल्यावर त्यांच्याच प्रजातीच्या शुक्राणूंना निवडतात. या मागील यंत्रणेचा शोध घेण्याचा प्रयत्न केला.
माशांच्या अंड्यासोबत सोडलेला द्रव ठरतो अत्यंत महत्त्वाचा
- माशांची मादी अंडी आणि त्यासोबत द्रव सोडते. हे दोन्ही घटक महत्त्वाचे असतात. या द्रवामध्ये प्रथिनांचे प्रमाण अधिक असून, त्याचे अंड्याभोवती आवरण तयार होते. मात्र, त्याचे नक्की कार्य काय याविषयी फारच थोडी माहिती उपलब्ध होती.
- गेज यांनी हा द्रव धुतलेल्या अंड्याभोवती वेगळ्या प्रजातींचा द्रव किंवा त्यांच्याच वेगळ्या प्रजातीचे द्रव वापरून चाचण्या घेतल्या. त्यावेळी शुक्राणूच्या वेगाने जाण्याच्या चाचण्या घेतल्या. या चाचण्यामध्ये अंडी ही फलनाच्या प्रक्रियेमध्ये कोणतीही भुमिका निभावत नसल्याचे दिसून आले. मात्र, त्यासोबत मादीने सोडलेला द्रव योग्य प्रजातीचा शुक्राणूशी फलनाच्या प्रक्रियेवर नियंत्रण ठेवीत असल्याचे दिसून आले आहे. हे आश्चर्यकारक होते.
- सॅलमोन माशांच्या मादीच्या द्रव सॅलमोन अंड्यावर असताना सॅलमोनचे शुक्राणू फलन करण्यात यशस्वी होतात. मात्र, त्याच मादीच्या अंड्यावर ट्राऊट माशांच्या मादीने सोडलेला द्रवाचे आवरण केल्यास ट्राऊट माशांचे शुक्राणू फलनामध्ये यशस्वी होत असल्याचे दिसून आले.
-
प्रवास बीजापर्यंत होतो सुखकर
या प्रक्रियेसाठी व्हिडीओ ट्रॅकिंग विश्लेषण पद्धतीचा वापर केला. प्रत्येक द्रवामध्ये दोन्ही प्रजातीच्या शुक्राणूच्या वर्तवणूकीचा अभ्यास करण्यात आला.
- दोन्ही प्रजातीचे शुक्राणू या द्रवामध्ये पाण्याच्या तुलनेत दुप्पट जगत असून एका सरळ रेषेत प्रवास करू शकतात. केवळ नदीच्या पाण्यामध्ये ते विखुरले जातात. या द्रवामधून शुक्राणूंना बीजाच्या दिशेने प्रवास करण्यासाठी रासायनिक मार्ग सुचवला जातो.
- या साऱ्या प्रक्रियेतून विकसित झालेली फलनाची पद्धती स्वजातीय अंड्याशी शुक्राणूचे फलन घडविण्यास फायदेशीर ठरते.
- या प्रक्रियेतील सॅलमोन माशांची अंडी त्यांच्या गटातील 8 ते 16 नरांच्या शुक्राणूपासून फलित होतात. मात्र त्याचवेळी पाण्याच्या प्रवाहात असलेल्या अन्य माशांच्या शुक्राणूंना टाळण्यात यशस्वी होतात.
जर्नल संदर्भ ः
Sarah E. Yeates, Sian E. Diamond, Sigurd Einum, Brent C. Emerson, William V. Holt, Matthew J. G. Gage. CRYPTIC CHOICE OF CONSPECIFIC SPERM CONTROLLED BY THE IMPACT OF OVARIAN FLUID ON SPERM SWIMMING BEHAVIOR. Evolution, 2013; DOI: 10.1111/evo.12208
-------------------------------------------------------------
छायाचित्र ः नदीच्या पाण्यामध्ये मोकळी सोडलेली अंडी व त्यासोबत असलेल्या द्रवामुळे स्वजातीय नरांनी सोडलेले शुक्राणूंशी फलित होतात. (स्रोतः इस्ट एँगलिया विद्यापीठ)
--------------------
सॅलमोन माशांची जीवनसाखळी-
1- नव्याने फलित झालेल्या अंड्यांना ग्रीन एग्ज असे म्हटले जाते. ते साधारणतः खोडरबरच्या आकाराची असून विकासाची कोणताही चिन्हे नसतात.
2- डोळे असलेली अंडी -माशांच्या अंड्यामध्ये डोळ्याची रचना दिसू लागते. साधारणतः दहा अंड्यापैकी एक अंडे उबून तग धरते.
3- ऍलेव्हिन किंवा छोटी पिल्ले ः ही एक इंच आकाराची असून फलित झालेली असूनही त्याभोवती अंड्याचा द्रव सोबत असतो. हा द्रव त्यांच्यासाठी खाद्याचा स्रोत असतो.
4 - फ्राय ःया अवस्थेत माशांचे गुणधर्म दिसू लागतात. त्यांना पर तयार झालेले असून खाद्यासाठी पोहू शकतात.
5- स्मोल्ट -ही अवस्था आणखी मोठी आणि वेगाने पोहणारी असते. त्यांचा रंग चंदेरी असून गोड्या पाण्यातून खाद्यासाठी खाऱ्या पाण्याकडे प्रवास सुरू करतात.
6- प्रौढ ः ही अवस्था प्राप्त होण्यासाठी एक ते चार वर्षाचा कालावधी जातो. या अवस्थेमध्ये पॅसिफिक सॅलमोन माशांच्या गुणधर्म म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या खुणा दिसून येऊ लागतात. त्यावरून पाच प्रजातीचे मासे वेगळे ओळखता येतात.
7- अंड्यावरील प्रौढ मासे ः या कालावधीमध्ये सॅलमोन मासे खाणे थांबवतात. त्यांच्या आकारात आणि रंगामध्ये बदल होतो. ज्या ठिकाणी त्यांचा जन्म झाला त्या गोड्या पाण्याच्या नदीकडे किंवा प्रवाहाकडे परत जातात. त्या ठिकाणी अंडी घालण्याची व फलित होण्याची क्रिया घडते.
8- अंडी घालण्याची क्रिया ः गोड्या पाण्यातील खडकाळ भागामध्ये मादी आपले अंडी घालते. शेपटीच्या आकुंचन आणि प्रसरणातून अंडी व त्यासभोवतीचा द्रव दोन्ही सोडले जातात. त्यानंतर नर सॅलमोन मासे त्या अंड्यावर आपले शुक्राणू सोडतात. मादी या अंड्यांना स्वच्छ दगडांच्या साह्याने झाकून ठेवते. त्यामुळे अंड्याचे संरक्षण होण्यास मदत होते.
9 - अंडी घातल्यानंतर थोड्याच कालावधीमध्ये सॅलमोन माशांची मादी मरते. तिच्या शरीरातील प्रत्येक भाग पुन्हा अन्न साखळीमध्ये पुन्हा समाविष्ट होतो.
--
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा