आसामात फुलतेय फुलपाखरांची दरी

कोषातून बाहेर पडत असलेली फुलपाखरे दाखवताना आसामी महिला

पर्यावरणातील फुलपाखरांच्या अनेक प्रजाती या नामशेष होण्याच्या मार्गावर आहेत. त्यांचा बचाव करण्यासोबत संवर्धन करण्यासाठी
आसाममधील नाॅर्थ ईस्ट इन्स्टीट्यूट आॅफ सायन्स अॅण्ड टेक्नाॅलाॅजी (NEIST) ही संस्था कार्यरत आहे.  आसामच्या गोलघाट जिल्ह्यातील फुलपाखरांच्या संवर्धनासाठी व प्रजननासाठी योग्य त्या वनस्पतीच्या लागवड आणि वाढीसाठी प्रयत्न करत आहे. त्यामुळे फुलपाखरांच्या संख्येत वाढ होत असल्याचे दिसून आले आहे.

नुमलीगृह वसाहतीच्या परिसरामध्ये दरीमध्ये दियोपहार डोंगराच्या व कालिनी नदीच्या जवळील 30 एकर भागामध्ये ( प्रसिद्ध काझीरंगा राष्ट्रीय पार्कच्या जवळ) अनेक प्रकारच्या फुलपाखरांच्या प्रजाती आढळून येतात. या परीसरामध्ये त्यांच्या प्रजननाच्या दृष्टीने आवश्यक वनस्पतीची गर्दी मोठ्या प्रमाणात आहे. त्यातील फुलपाखरांच्या वाढीसाठी आवश्यक असणाऱ्या नेमख्या प्रजाती ओळखण्याच्या दृष्टीने नेस्टचे प्रयत्न चालू आहेत. त्या प्रकल्पामध्ये कार्यरत असलेल्या संशोधिका दिपांजली साईकिया यांनी सांगितले, की फुलपाखरे आणि पंतगाच्या वाढीसाठी यजमान वनस्पतीच्या अधिकाधिक प्रजाती ओळखण्यात येत असून त्यामुळे कीटकांच्या रहिवासासाठी जगातील हे एक महत्त्वाचे ठिकाण बनुन जाईल. सध्या दरीमध्ये फुलपाखरांच्या फुलपाखरांच्या पाचही कुलातील 75 प्रजाती सापडतात. त्यांच्या प्रजननासाठी 60 हजर वनस्पती यजमान म्हणून कार्य करतात.

 प्रकल्पाबाबत माहिती देताना डाॅ. बारूआ यांनी सांगितले, की पुर्वी जाळ्यामध्ये अळ्या आणि फुलपाखरांच्या प्रजातींची वाढ करण्यात येत होती. मात्र केंद्रीय पर्यावरण मंत्रालयाने दिलेल्या निर्देशानुसार व आंतरराष्ट्रीय निसर्ग संवर्धन प्रमाणकांचा विचार करून ही पद्धत बंद करण्यात आली होती. जाळ्यांचा वापर थांबवल्यानंतर पक्ष्यांच्या खाद्यामध्ये या अळ्यांचा समावेश असल्याने काही अडचणी उद्भवल्या होत्या. त्यासाठी फुलपाखरांच्या यजमान वनस्पतीच्या वाढीचा शास्त्रीय अभ्यास व व्यवस्थापनाच्या माध्यमातून फुलपाखरांच्या संवर्धन करण्यात येत आहे. त्यासाठी विस्तृत स्वरुपाचा फुलपाखरांची दरी हा प्रकल्प पर्यावरणाच्या सुरक्षा, संवर्धनासाठी राबवला जात आहे. फुलापाखरांच्या संख्येत लक्षणीय प्रमाणात वाढ झाल्याचे दिसून आले आहे.

----
- फुलपाखरे पर्यावरणातील जीवनसाखळीमध्ये महत्त्वाचे स्थान आहे. त्यांच्यामुळे परागीकरण होत असल्याने अनेक वनस्पतीसाठीही महत्त्वाचे आहे. सध्या प्रयोगशाळेमध्ये किटकशास्त्रज्ञ फुलपाखरांच्या विविध प्रजातींची निरीक्षणे, अभ्यास व संसोधन करत आहेत या भागात आढळणाऱ्या सर्व फुलपाखरांच्या व पतंगाच्या जातीचे प्रदर्शनही या प्रयोगशाळेत मांडण्यात आले आहे.

-औषधी वनस्पतीची बाग स्मृतीबन या नावाने विकसित केली असून त्यात 5 हजार प्रजातींची लागवड केली आहे.नेस्टच्या औषधी व व्यावसायिक वनस्पती विभागातील संशोधक मान्तू भयन यांच्या नेतृत्वाखाली यजमान वनस्पतीसंदर्भात प्रकल्प राबवण्यात येत आहे.