पेशीतील क्षार ठरवतात वनस्पतीची अवर्षण प्रतिकारकता

कॅलिफोर्निया विद्यापीठातील संशोधन
-----
तापमान बदलाच्या काळामध्ये अनेक वनस्पतीच्या प्रजाती नष्ट होण्याचा धोका आहे. त्यातच वाढत्या तापमानामुळे अवर्षणाची समस्याही उग्र रूप धारण करत आहे. त्यामध्ये कोणत्या प्रजातीच्या वनस्पती तग धरू शकतील, याबाबत लाॅस अॅन्जेलिस येथील कॅलिफोर्निया विद्यापीठातील (युसीएलए) संशोधकांनी संशोधन केले आहे. या संशोधनाचे निष्कर्ष इकाॅलाॅजी लेटर्स या संशोधनपत्रिकेमध्ये प्रकाशित करण्यात आले आहे.

पर्यावरणातील अनेक वनस्पतींना वाढत्या तापमानामुळे येणाऱ्या अवर्षणांला सामोरे जावे लागत आहे. भविष्यामध्ये या प्रश्नांची तीव्रता वाढत जाणार आहे. अमेरिकेतील कॅलिफोर्निया विद्यापीठातील संशोधक लाॅरेन सॅक आणि त्यांच्या सहकाऱ्यांनी वनस्पतीच्या अवर्ष प्रतिकारकतेसाठी कारणीभूत घटकांयाबाबत मुलभूत संशोधन केले आहे. कोणत्या प्रकारच्या वनस्पती, झाडे व गवते ही या परीस्थितीमध्ये तगधरून राहू शकतील, त्यांमागील कारणांचा अभ्यास करण्यात आला आहे.
वनस्पतीमध्ये अवर्षणाशी सामना करण्याच्या दृष्टीने अनेक प्रणाली कार्यरत असतात. त्यातील कोणत्या वेळी कोणती प्रणाली ही अधिक उपयुक्त असू शकेल, याबाबत सातत्याने चर्चा चालू असतात. वनस्पतीतील अवर्षण प्रतिकारकता गुणधर्मासाठी कारणीभूत टगर ला2स पाॅईंट या गुणधर्माला केंद्रस्थानी ठेऊन हे संशोधन करण्यात आले. 

 सॅक यांनी सांगितले, की वनस्पती आणि प्राणी यांच्या पेशीमध्ये एक मुलभूत फरक असतो. वनस्पतीच्या पेशी या कार्यासाठी टरगर दाबावर अवलंबून असतात. हा दाब अंतर्गत क्षारयुक्त पाण्यामुळे तयार होत असून पेशी भित्तिकामधून पाणी पुढे ढकलण्याचे काम करतात. ज्यावेळी हवेतूल कार्बन डायआॅक्साईड घेण्यासाठी वनस्पतीच्या पानाची छिद्रे उघडली जातात, त्यावेळी पानातून वाफेच्या रुपामध्ये पाणी बाहेर पडते. पेशीतील पाणीकमी होऊन अंतर्गत दाबामध्ये घट होते. दुष्काळी परिस्थितीमध्ये जमीनीतून पाणी उपलब्ध होत नाही, त्यामुळे पाण्याची होणारी घट भरून निघण्यामध्ये अडचण येते.  त्याचा परीणाम पानावर होऊन पाने पिवळी पडण्यास प्रारंभ होतो. वनस्पतीची वाढ थांबते.

वनस्पतीमध्ये अवर्षण प्रतिकारकता येण्यासाठी हा टरगर लाॅस पाईंट बदलण्याची आवश्यकता असते. त्यामुळे पेशी जमीन कोरडी अशतानाही तो ताण सहन करू शकतील. ज्या वनस्पतीमध्ये हा बिंदू कमी असतो,त्या वनस्पतीमध्ये अधिक अवर्षण प्रतिकारकता असते.

...असे आहे संशोधन
- पेशीमधील क्षाराचे प्रमाणावर अवर्षण प्रतिकारकतेचे प्रमाण ठरत असल्याचे स्पष्ट होते. त्यासाठी गणिती सुत्राच्या साह्याने या प्रक्रियेतील तथ्याचा अभ्यास कऱण्यात आला. पेशीभित्तिकेची जाडीमुळे पिवळे पडण्याच्या, कुजण्याच्या प्रक्रियेवर कोणताही फरक पडत नाही. मात्र अति प्रमाणात आकुंचणापासून व अन्य किटकांच्या हल्ल्यापासून बचाव करणे शक्य होते. अशा जाड पेशीभित्तिकेच्या प्रजाती अवर्षणग्रस्त प्रदेशाबरोबरच अधिक पावसाच्या प्रदेशातही आढळून आल्या आहेत. म्हणजेच उत्क्रांतीमध्ये पानाचे नुकसान कमी करण्याच्या दृष्टीने जाड पेशीभित्तिका कार्य करतात. अवर्षणाविरुद्ध नव्हे .
- या संशोधनात प्रथमच जगभरातील अवर्षण प्रतिकारक प्रजातीची माहिती गोळा करण्यात आली असून त्यांच्यावर या संशोधनाच्या निष्कर्षांची चाचणी घेण्यात आली आहे. पेशीमध्ये क्षाराची तीव्रता अधिक असल्यास पाणी रोखून धरण्याची क्षमता वाढत असून अवर्षणामध्ये त्याचा वनस्पतीला फायदा होतो.
---

गेल्या 11 वर्षातील सर्वात मोठ्या अवर्षणामध्ये सन 2010 -11 मध्ये हवाई जंगलामधील पिवळी पडलेली अलाही (Psydrax odorata) झाडाची पाने. ( स्रोत- फेथ इनमन- नारहरी)
------------------
जर्नल संदर्भ- Megan K. Bartlett, Christine Scoffoni, Lawren Sack. The determinants of leaf turgor loss point and prediction of drought tolerance of species and biomes: a global meta-analysis. Ecology Letters, 2012; 15 (5): 393 DOI: